Urang rantau Minangkabau

Urang rantau Minangkabau atau parantau Minangkabau (disabuik juo sabagai Diaspora Minang) adolah panamoan untuak urang-urang Minangkabau nan hiduiknyo di parantauan atau di lua kampuang asanyo. Pado umumnyo kampuang asa urang rantau Minangkabau ko barado di sakitaran dataran tinggi Minangkabau.[1] Para parantau Minangkabau ko taseba di babagai wilayah di Indonesia sarato ado juo di lua nagari atau mancanegara, sarupo di Malaysia,[2] Singapura,[3] Brunei, Australia,[4] Eropah,[5] Amerika, Timur Tengah, dan lainnya.[6]

Entitas parantau Minang marupoan masyarakat nan jumlahnyo dipakiroan samo kalaupun indak labiah banyak daripado urang Minang nan ado di tanah asalnya atau kampuang halaman, ranah Minangkabau.[7] Urang rantau Minangkabau manjalani kahidupan di tanah rantau disababkan dek babarapo faktor, sarupo eksistensi diri, adat matrilineal, parang, dan faktor ekonomi,[7] sarato baragam motivasi, yaitunyo mancari kakayoan, ilimu pangatahuan, jo kamasyhuran.[8]

Sijarah suntiang

Para parantau Minang nan tadahulu alah maninggaan tanah pusakonyo samanjak barabaik-abaik nan lalu, dan katurunannyo alah manjadi warga masyarakaik nan babeda jo masyarakaik Minangkabau pado maso kini. Samintaro para 'parantau Minang baru' masih punyo hubungan dakek jo hubungan taikek atau emosional jo budaya sarato jo tanah kalahirannyo.[7] Peribahasa Minang nan babunyi Karantau madang di hulu, babuah babungo balum. Ka rantau bujang dahulu, di rumah baguno balum atau Daripado malu pulang ka kampuang, labiah rancak rantau dipajauah, mambuek banyak parantau Minang nan indak pernah pulang lai ka kampuang halamannyo, walaupun rindu dendam kapado ranah bundo jo sagalo isinyo bakacamuak saakan indak kasampaian untuk pulang ka kampuang halaman.[7]

Maso lalu suntiang

Pado maso kiniko dipakiroan labiah dari satangah populasi urang Minangkabau hiduik jo bakambang di wilayah parantauan baiak itu di Indonesia maupun di lua nagari atau mancanegara. Pakiroan tasabuik indak tamasuak kapado katurunan parantau Minang nan alah pai marantau jo bakambang samanjak sakurang-kurangnyo 1000 tahun nan lalu di babagai wilayah di nusantara atau bahkan dunia pado maso modern kiniko. Banyak di antaro katurunan parantau Minang alah batransformasi manjadi urang "Minang Baru" atau bahkan suku-suku baru sarupo Aneuk Jamee di pantai barat Aceh, Suku Pesisir di pantai barat Sumatra Utara, masyarakat Negeri Sembilan, di Semenanjung Malaya, dan namo lainnyo nan tadapek di wilayah-wilayah lain nan alah lamo bana taputuih tali sijarah jo pasaudaraannyo jo Minangkabau.[9]

Legenda jo mitos sarato ingatan kolektif atau tradisi lisan nan ado di babagai kalompok masyarakaik tatantu di Nusantara mancaritoan tentang nenek moyang mereka nan barasa dari Minangkabau sajak barabaik-abaik nan lalu. Babarapo kalompok masyarakaik nan alah tacatat dalam sijarah, di antaronyo komunitas tatantu di Meulaboh jo Tapak Tuan (Aceh bagian barat), komunitas tatantu di Tanah Karo (Sumatra Utara), Siak Sri Indrapura jo Muara Takus (Riau), Pangkalan Jambu jo Tungkal Ulu (Jambi), komunitas tatantu di Rejang (Bengkulu), Sekala Brak jo Paminggir (Lampung),[8] sarato Negeri Sembilan Malaysia nan populasinyo cukuik gadang sahinggo kamudian manjelma manjadi sabuah karajaan, komunitas di Sulu (Filipina Selatan), komunitas di Sulawesi Selatan, Kutai, jo Palu, sarato di Nusa Tenggara, yaitu komunitas tatantu di Bima jo Manggarai (Flores).[10]

Komunitas Melayu-Bugis di Sulawesi Selatan nan tabantuak dari babarapo unsur etnis, salah cieknyo Minangkabau, alah manjadi bagian indak tapisahkan dari masyarakaik Sulawesi Selatan. Tadapek pulo berita tentang katurunan Pagaruyung Minangkabau nan "terdampar" di padalaman Kalimantan Tengah (Kerajaan Kotawaringin) di sabuah negeri nan banamo Kudangan, nan dek masyarakaik satampek diakui sabagai leluhur nyo. Samantaro di padalaman pagunuangan Flores ditemuan kampuang adaik misterius nan banamo Wae Rebo nan konon nenek moyang nyo barasa dari Minangkabau sajak barabaik-abaik nan lalu.[11]

Thomas Stamford Raffles, saurang Gubernur Jenderal Inggris, katiko malakuan kagiatan ekspedisi ka pedalaman Minangkabau manyimpulkan bahwasannyo Minangkabau adolah inti jo sumber kakuatan bangsa Melayu nan manyebar di kapulauan timur (nusantara). Parantau Minang nan fenomenal alah melahiakan suku-suku baru di nusantara, dan iko adolah sasuatu nan alami dalam dinamika kahidupan alam. Katurunan parantau Minang dari abaik-abaik lalu alah indak mangana lai kampuang halaman nenek moyang nyo nan rancak, nan barado jauah di padalaman Sumatra bagian tangah, di dataran tinggi nan bagunuang-gunuang gagah nan mampnyoi hawo sajuak di lambah-lambah badanau rancak nan pinggiarannyo jadi tapian mandi sajak dulu kala sampai maso kini.

Maso kini suntiang

Pada moso kini atau di era globalisasi kini di mano bateh negara samakin tabukak sarato jo sarana transportasi samakin baiak, wilayah parantauan para parantau Minang samakin malaweh pulo. Malaysia sabagai negara nan dakek dijadian sabagai tujuan dek 'parantau Minang baru'. Mereka manambah populasi etnis Minang di negara jiran tasabuik disampiang katurunan Minangkabau nan alah ado sajak barabaik nan lalu di Negeri Sembilan, Pulau Pinang, Malaka, jo di babagai wilayah lainnya pado maso Kesultanan Malaka.[12] Para 'parantau Minang baru' tasabuik banyak tadapek di kota-kota gadang Malaysia, sarupo di Kuala Lumpur, Johor Bahru, Subang, Shah Alam, dan lainnya. Babagai wilayah nan alum jadi tujuan parantauan pado maso lalu, sarupo Australia, Amerika Serikat, Eropah, jo lainnyo, alah pulo dijadian tujuan dek para parantau Minang masa kini. Mereka mancari kahidupan di wilayah parantauan nan relatif baru itu sabagai profesional, wirausaha, jo lainnyo.[13]

Kahidupan parantau suntiang

Baragam nasib banyak dialami dek para parantau Minang. Disampiang banyak nan sukses di tanah rantau, indak sakeek pulo nan gagal manaklukkan lauik sati rantau batuah ("lautan sakti rantau bertuah"). Mereka nan gagal kamudian banyak nan malakuan Rantau Cino, sabuah istilah dalam dunia parantauan Minang nan aratinyo marantau jauah dan indak kan baliak pulang lai. Dek parantau Minang nan bahasia tahampar dunia nan panuah kahormatan jo namo gadang nan akan dikanang. Mereka bisa tacatat sabagai tokoh-tokoh parantauan nan dapek dibanggakan, antah itu sabagai pajuang kemerdekaan bangsa Melayu Nusantara, saudagar/pengusaha gadang, intelektual takamuko, ulama penyebar agamo Islam, politisi tanamo, bahkan juo sabagai pandiri suatu kerajaan atau negara. Samintaro nan gagal namonyo hilang baitu sajo.[14]

Pituah minang suntiang

Sasuai jo papatah Minang, Di maa bumi dipijak di sinan langit dijunjuang, para parantau Minang indak hanyo paduli pado kalompoknyo sajo. Banyak di antaro mereka manjadi tokoh masyarakaik tampek baikhtiar jo bajuang basamo demi kamajuan jo kasajahteraan masyarakaik di tampek inyo barado. Babarapo tokoh parantau Minang, sarupo Mohammad Hatta, Tan Malaka, Agus Salim, dan banyak lai nan lainnyo, hampia indak pernah tadanga mamikiaan Minangkabau karano tanago jo pikirannyo alah tasita untuak kapantiangan nan labiah gadang, yaitunyo nasib jo kamardekaan bangsa Indonesia dari cengkeraman kolonialis Belanda. Samintaro di tanah semenanjung tacataik namo-namo sarupo Shamsiah Fakeh, Ahmad Boestamam, Burhanuddin al-Hilmi, Khatijah Sidek, dan pejuang lainnyo, mahabiskan sabagian gadang dayonyo untuak pajuangan bangsa Melayu samananjuang bia tabebas dari kolonialis Inggris.[15]

Kajayaan parantau minang suntiang

Jiko mancaliak ka maso daulunyo, babarapo namo parantau Minang alah tacataik kadalam sijarah sabagai pandiri karajaan, ulama nan manyebaan ajaran Islam, ataupun padagang nan mandirian koloni saudagar Minang di babagai tampek. Awang Alak Betatar atau labiah tasabuik juo jo namo Sultan Muhammad Shah tacataik dalam sijarah Brunei sabagai pandiri Kesultanan Brunei pado patangahan abaik ka-14. Samintaro Rajo Bagindo nan di Sulu labiah tanamo sabagai Rajo Baguinda tacataik pulo ka dalam Tarsilah Sulu sabagai pandiri Kesultanan Sulu pado akhia abaik ka-14.[16][17][18]

Sijarah pakambangan Islam di Sulawesi,[19] Kalimantan Timur, sarato di Nusa Tenggara indak bisa talapeh dari paran pantiang para ulama parantau Minang pado akhia abaik ka-16 atau awal abaik ka-17. Tacataik namo-namo sarupo Datuak Ri Bandang, Datuak Ri Tiro, Datuak Patimang nan barasa dari Koto Tangah, Payakumbuh, sarato Datuak Karama, jo Datuak Mangaji alah manyebakan Islam kapado masyarakaik di babarapo wilayah tasabuik.[20] Sadangkan di Karajaan Kutai Islam disebakan dek Datuak Ri Bandang basamo-samo Tuan Tunggang Parangan.[21] Babarapo parantau Minang pado abaik-abaik tadahulu nan aktif sabagai saudagar, sarupo Datuak Jannaton, Nakhoda Bayan, Nakhoda Intan, jo Nakhoda Kecil alah mandirikan koloni dagang Minangkabau pado patangahan abaik ka-18 di Pulau Pinang, Samananjuang Malaya.[22][23][24][25][26][27] Banyak di antaro katurunan mereka nan manjadi tokoh bapangaruah di Malaysia jo Singapura di kamudian hari, sarupo Yusof Ishak, Razali Ismail, Aziz Ishak, Abdul Rahim Ishak, Mohammad Bakri Omar, dan lainnyo.[28]

Persatuan parantau minangkabau suntiang

Untuak manghubuangkan para parantau Minang djo masyarakaik Minang di Sumatra Barat (ranah Minang), babarapo tokoh Minang rantau, sarupo Azwar Anas, Emil Salim, Harun Zain, Bustanil Arifin, Hasyim Ning, Hasan Basri Durin, Fahmi Idris, Saafroedin Bahar, Sjafaroeddin Sabar, sarato babarapo tokoh lainnyo, mandirikan lembaga Gerakan Seribu Minang nan dipendekkan manjadi Gebu Minang pado 20 Januari 1990.[29] Pado awalnyo lembaga iko mangumpuaan pitih saribu rupiah satiok bulan dari satiok warga parantau Minang untuak pambangunan babagai sarana di Sumatra Barat. Kabarhasilan lembaga iko sempat dijadian role model dek babagai kalompok masyarakaik lainnyo di Indonesia, sarupo masyarakaik Karo, masyarakaik Sulawesi Selatan, dan lainnya.[30]

Salain Gebu Minang, babarapo organisasi masyarakaik parantau Minang nan labih ketek jo badasarkan asa-usua kabupaten atau nagari banyak pilo nan didirian. Nan paliang tanamo jo gadang jo luaeh jangkauannyo adolah Sulit Air Sepakat (SAS), sabuah organisasi parantau Minang nan barasa dari Sulik Aia (Sulit Air), Solok, nan alah badiri pado sakitar awa abaik ka-20. Persatuan iko mampunyoi sakitar 80 Dewan Perwakilan Cabang (DPC) di saluruah Indonesia sarato jo ado pulo 4 DPC nan barado di lua nagari, yaitunyo di Malaysia, Sydney jo Melbourne (Australia) tamasuak jo Washington DC, Amerika Serikat, organisasi atau persatuan iko marupoan nan paliang gadang di antaro babagai organisasi parantau Minang badasarkan wilayah kabupaten/nagari di Sumatra Barat.[4][31]

Salain Sulit Air Sepakat, para tokoh parantau Minang asa kota Pariaman jo kabupaten Padang Pariaman mambantuak pulo organisasi Persatuan Keluarga Daerah Piaman (PKDP) pado 29 April 1984 di Pariaman. Dewan Pimpinan Pusat PKDP barado di Jakarta nan mampunyoi sajumlah cabang di babarapo kota di Indonesia. Kasado dari organisasi atau persatuan tasabuik didirian ateh dasa kapadulian tahadok kampuang halaman sarato acok pulo malakuan kagiatan sosial untuak masyarakaik lainnyo nan ado di wilayah rantau pulo.[32]

Caliak pulo suntiang

Rujuakan suntiang

  1. "Jejak Para Perantau" Kompas.com, 9 September 2013. Diakses 11 Februari 2021.
  2. "Jalin Silaturahmi, Perantau Minang Malaysia Pulang Basamo" Archived 2019-04-25 di Wayback Machine. Hidayatullah.com, 23 November 2014. Diakses 11 Februari 2021.
  3. "Singapura Tertarik Sistem Pendidikan Yayasan di Tanah Datar" Liputan6.com, 22-09-2014. Diakses 11-02-2021.
  4. a b "Pebisnis Indonesia Sulap Gereja di Melbourne Jadi Masjid" Tribunnews.com, 17 Agustus 2011. Diakses 11 Februari 2021.
  5. "Rancak Voice akan Tampil di Minangkabau Jazz" Archived 2015-01-19 di Wayback Machine. Singgalang, 22 Oktober 2014. Diakses 11 Februari 2021.
  6. "Perantau Minang Amerika Salurkan Bantuan Seragam Sekolah" Antara, 30 Oktober 2012. Diakses 11 Februari 2021.
  7. a b c d "Perantau Minang" Archived 2013-08-29 di Wayback Machine. Surya Suryadi - Haluan, Rabu, 28 Maret 2012. Diakses 11 Februari 2021.
  8. a b Kato, Tsuyoshi (2005). "Adat Minangkabau dan Merantau dalam Perspektif Sejarah" Balai Pustaka. ISBN 979-690-360-1.
  9. Cipta, Hendra (2019). "Society" (dalam bahasa Inggris). Society. hlm. 254. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2021-01-17. Diakses tanggal 2021-02-11. 
  10. Hadler, Jeffrey (2010). "Sengketa Tiada Putus" Archived 2019-04-21 di Wayback Machine. Freedom Institute. ISBN 978-979-19466-5-0.
  11. "Wae Rebo, Kampung Adat Misterius di Tengah Pegunungan Flores" Detik.com, 19 November 2013. Diakses 13 Februari 2021.
  12. Zed, Mestika (2017-04-19). "Hubungan Minangkabau Dengan Negeri Sembilan". repository.unp.ac.id (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2021-02-13. 
  13. "Minang Senior Citizen Club Berdiri di Sydney Australia". Portal Berita Singgalang (dalam bahasa Indonesia). 2015-12-31. Diakses tanggal 2021-02-13. 
  14. "Merawat Ingatan: Filosofi Merantau dalam Pantun Minangkabau". jurnal.ugm.ac.id. Diakses tanggal 2021-02-13. 
  15. Shamsiah Fakeh, Azzah Abdul Rahman (2011). Pejuang, Pemimpin, dan Perempuan. PTS Litera Utama. 
  16. "Pendiri-pendiri kerajaan Islam di Filipina dari Minangkabau" VIVA.co.id, 07 Maret 2013. Diakses 17 Februari 20121.
  17. "Melongok Islam di Filipina" Republika.co.id, 03 Februari 2014. Diakses 17 Februari 2021.
  18. "Sultan Sulu Suka Satai Kambing" Kompas.com, 21 Maret 2013. Diakses 17 Februari 2021.
  19. "Sejarah Minangkabau Ditemukan di Sulawesi" Archived 2015-01-22 di Wayback Machine. Haluan, 18 Juni 2012. Diakses 17 Februari 2021.
  20. "Islamisasi Kerajaan Gowa: abad XVI sampai abad XVII" Ahmad M. Sewang, Yayasan Obor Indonesia. Diakses 17 Februari 2021.
  21. Sejarah nasional Indonesia, Volume 3 Marwati Djoened Poesponegoro, Nugroho Notosusanto, PT Balai Pustaka. Diakses 17 Februari 2021
  22. "400 attend family reunion" Archived 2014-01-16 di Wayback Machine. The Star, 31 Desember 2008. Diakses 17 Februari 2021.
  23. "Dato' Jenaton's Grave, Penang" Penang Travel Tips. Diakses 19 Januari 2015.
  24. "Orang-Orang Indonesia di Pulau Pinang (1)" Asian Public Intellectual, Nippon Foundation. Diakses 17 Februari 2021.
  25. "The Indonesians in Penang, 1786-2000" IIAS Newsletter Online. Diakses 17 Februari 2021.
  26. "Sejarah dari sudut Timur" Utusan Malaysia, 12 Oktober 2006. Diakses 17 Februari 2021.
  27. "Imej kampung tertua terjejas" Sinar Harian, 1 September 2012. Diakses 17 Februari 2021.
  28. Caniago, Hasril (2018). 121 Wartawan Hebat dari Ranah Minang. Padang: Biro Humas Setda Sumatera Barat. pp. 437-438. ISBN 978-602-51382-0-1. 
  29. "Azwar Anas: teladan dari ranah Minang" Abrar Yusra, PT Gramedia Pustaka Utama. Diakses 17 Februari 2021.
  30. "Gebu Minang to hold conference" Archived 2015-01-19 di Wayback Machine. The Jakarta Post, 3 Januari 2001. Diakses 17 Februari 2021.
  31. "Sekilas tentang SAS (Sulit Air Sepakat)"[pranala nonaktif permanen] Cimbuak.net, 12 Desember 2013. Diakses 17 Februari 2021.
  32. "Susunan Pengurus DPP PKDP 2013-2018" Archived 2013-04-23 di Archive.is Situs Resmi PKDP. Diakses 19 Februari 2021.