Suku di Minangkabau

Suku di Minangkabau adolah hubungan kaluarga nan barasa dari niniak moyang nan samo dan mangikuik ibu atau padusi.

Sajarah suntiang

Manuruik tambo, sistem adaik Minangkabau patama kali dibantuak dek duo urang basudaro, Datuk Katumanggungan jo Datuak Perpatih Nan Sebatang. Datuk Katumanggungan mawarihkan sistem adaik Koto Piliang nan aristokratis, sadangkan Datuk Perpatih mawariskan sistem adaik Bodi Caniago nan egaliter. Dalam pajalanannyo, duo sistem adaik nan dikana jo kalarehan iko saliang isi maisi jo mambantuak sistem masyarakaik Minangkabau.

Dalam masyarakaik Minangkabau, ado tigo pilar utamo nan mambangun jo manjago kautuhan budayo sarato adaik istiadaik. Mareka adolah alim ulama, cadik pandai, jo niniak mamak, nan dikana juo jo istilah Tungku Tigo Sajarangan. Katigonyo saliang malangkok'i jo bahu mambahu dalam posisi nan samo tingginyo. Dalam masyarakaik Minangkabau nan demokratis jo egaliter, sado uruihan masyarakaik dimusyawarahkan dek katigo unsua itu sacaro mufakaik.[1]

Sorupo jo etnis lainnyo, dalam etnis Minangkabau todapek banyak klan atau marga nan disobuik jo istilah suku. Monuruik tambo alam Minangkabau, pado maso awal pambantuakan budayo Minangkabau dek Datuak Katumanggungan jo Datuak Parpatih Nan Sabatang, hanyo ado ampek suku induak dari duo kolorehan. Suku-suku tosobuik adolah[2][3]:

  1. Suku Koto
  2. Suku Piliang
  3. Suku Bodi
  4. Suku Caniago

Sodangkan kolorehan nan dimoksuik adolah Kolorehan Koto-Piliang jo Kolorehan Bodi-Caniago, kolorehan di siko somacam sistim kokuasoan, jo dalam pongombangannyo Kolorehan Koto-Piliang lobiah pado sistim aristokrat sodangkan Kolorehan Bodi-Caniago lobiah pado sistim konfederasi.

Kok mancaliak dari asa kato dari namo-namo suku induak tosobuik, dapek dikatoan kato-kato tosobuik borasa dari Bahaso Sanskerta, sobagai contoh koto borasa dari kato kotta nan borarti benteng atau kubu, piliang borasa dari duo kato phili jo hyang nan digabuangan borarti pilihan tuhan, bodi borasa dari kato bodhi nan borarti urang nan tojago, jo caniago borasa dari duo kato chana jo harga nan borarti suatu nan boharago.

Balaku juo untuak suku-suku awal salain suku induak, namo-namo suku tasabuik tontu borasa dari Bahaso Sanskerta jo pongaruah agamo Hindu jo Buddha nan bokombang di wakatu itu. Sodangkan pokombangan barikuiknyo namo-namo suku nan ado barubah pangucapannyo dek pokombangan Bahaso Minang itu surang jo pangaruah dari agamo Islam jo pandatang-pandatang asiang nan tingga monatap bosamo.

Suku-suku dalam Minangkabau pado awalnyo komungkinan ditontuan dek Rajo Pagaruyuang, namun sojak boakhianyo Pagaruyuang indak ado lai muncua suku-suku baru di Minangkabau[2].

Sodangkan Urang Minang di Nogori Sombilan, Malaysia, mombontuak 12 suku baru nan lain jo suku asanyo di Minangkabau.

Budayo Matrilineal suntiang

Matrilineal marupokan salah satu aspek utamo dalam mandefinisikan identitas masyarakaik Minang. Adaik jo budayo mareka manampekkan pihak padusi batindak sabagai pawaris harato pusako jo kakarabaikan. Garih katurunan dirujuak pado ibu nan dikana sabagai Samande (sa-ibu), sadangkan ayah mareka disabuik dek masyarakaik jo namo Sumando jo dipalakukan sabagai tamu dalam keluarga.

Kaum padusi di Minangkabau mampunyoi kaduduakan nan istimewa sahinggo dijuluaki jo Bundo Kanduang, nan mamainkan paranan dalam manantukan kabarhasilan palaksanoan kaputuihan-kaputuihan nan dibuek dek kaum laki-laki dalam posisi mareka sabagai mamak (saudaro dari pihak ibu), jo pangulu (kapalo suku). Pangaruah nan gadang tasabuik manjadikan padusi Minang disimbolkan sabagai Limpapeh Rumah Nan Gadang (pilar utamo rumah).[4] Walau kakuasoan sangaik dipangaruahi dek panguasoan tahadok aset ekonomi namun kaum laki-laki dari kaluargo pihak padusi tasabuik masih tatok mamaciak otoritas atau mampunyoi legitimasi kakuasoan pado komunitasnyo.

Pakawinan suntiang

Sistim matrilinial sabagai sistim kehidupan komunal nan dianut dek suku ko, manjadikan urusan perkawinan bukan hanyo masalah sapasang insan nan handak mambantuak kaluarga baru sajo. Tapi urusan ko manjadi urusan saluruah kaum kerabat dan anggota sukunyo. Perkawinan manampekkan bini pado status nan samo jo suaminyo, dimano bini marupoan pamagang warih dan harto pusako, anak nan lahia karano perkawinan manjadi anggota kaum sang bini. Jadi perkawinan manimbulkan tali kekerabatan nan dikenal jo:

  • Tali kerabat mamak kamanakan
  • Tali kerabat suku sako
  • Tali kerabat induak bako anak pisang
  • Tali kerabat andan pasumandan

Perkawinan nan ideal dalam alam pikiran urang Minangkabau adolah perkawinan antaro kaluargo dakek, lazim disabuak pulang ka anak mamak atau pulang ka bako.

Dalam adaik Minangkabau laki-laki tingga di rumah gadang pihak bininyo, dimano dalam suku istrinyo inyo disabuik juo jo sumando. Penilaian tahadok sumando dalam kehidupan sahari-hari diantaronyo dikenal jo:

  • Sumando bapak paja
  • Sumando kacang miang
  • Sumando lapiak buruak
  • Sumando niniak mamak

Rujuakan suntiang

  1. Westenenk, L.C. (1918). De Minangkabausche Nagari. Weltevreden: Visser. p. 59. 
  2. a b Batuah, A. Dt. & Madjoindo, A. Dt., (1959), Tambo Minangkabau dan Adatnya, Jakarta: Balai Pustaka.
  3. "Suku dalam Etnis Minangkabau". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2010-08-09. Diakses tanggal 2020-04-15. 
  4. Koning, Juliette (2000). Women and Households in Indonesia: Cultural Notions and Social Practices. Routledge. ISBN 0-7007-1156-2.