Rajo Pagaruyuang

rajo nan bakuaso di Karajaan Pagaruyuang
(Dialiahkan dari Rajo Tigo Selo)

Kakuasaan diraja di Karajaan Pagaruyuang dipacik dek sabuah triumvirat nan terdiri atas Raja Alam di Pagaruyuang, Raja Adat di Buo, jo Raja Ibadat di Sumpua Kuduih.

Konsep kakuasaan diraja iko dinamoan rajo tigo selo ("tigo rajo nan duduak baselo"). Sacaro historis, Rajo Alam adolah primus inter pares dari katigonyo jo punyo gala Yang Dipertuan Pagaruyung atau Yang Dipertuan Sakti, nan kudian barubah pulo manjadi gala sultan sasudah masuaknyo Islam. Sistem iko sacaro formal barakhia sasudah Rajo Alam Sultan Bagagarsyah ditangkok jo dibuang dari Pagaruyung dek Balando pado tahun 1833. Namun, pado hari iko terdapat babarapo urang nan mangklaim sabagai pawarih atau pamangku kadaulatan pado salah ciek jabatan rajo, utamonyo Rajo Alam.

Sijarah suntiang

 
Arca Adityawarman di Museum Gajah, Jakarta.

Asa mulo suntiang

Sacaro umum, Adityawarman diagih lueh sabagai urang patama nan bakuaso sabagai raja di alam Minangkabau, yaitu bardasarkan manuskrip arca Amoghapasa (1347). Iyo dipicayo mamarentah di Malayapura dari tahun 1347 hinggo wafaiknyo pado tahun 1375.[1][2] Adityawarman digantian dek puteranyo Ananggawarman, nan disabuikan pado Prasasti Batusangkar nan baraksara Malayu. Inyo marupoan putra Adityawarman jo Puti Reno Jalito, dan mamarentah antaro tahun 1375 hinggo 1417. Ananggawarman dipicayo marupoan rajo Minangkabau patamo nan mamaluak agamo Islam jo magambiak gala Sultan Alif. Inyo baparan mamindahan pusek kakuasoan dari Malayapura (kini sakitar Dharmasraya) ka nagari Pagaruyung di padalaman Luak Tanah Datar.[3]

Tambo alam Minangkabau sacaro spesifik manyabuikan babarapo urang nan diyakini sabagai panguasa Pagaruyung sasudah Adityawarman jo Ananggawarman, tapi indak ado riset modern nan dapek manjalehan bilo pastinyo mereka mamarentah. Tasabuik saurang panguaso padusi banamo Puti Panjang Rambut, saurang yang dicataik sabagai Bundo Kanduang patamo di Minangkabau, nan marupoan putri dari Yang Dipatuan Rajo Nan Sati. Inyo digantian dek putranyo nan bagala Dang Tuanku Sutan Rumanduang.[3]

Tambo juo mancataik saurang panguaso lain banamo Cindua Mato gala Rajo Mudo jo putranyo Sutan Lembak Tuah (banamo lain Sutan Aminullah), hasil parkawinannyo jo Putri Reno Bulan. Manuruik Tambo, Bundo Kanduang, Dang Tuanku, jo Puti Bungsu pai manyalamaikan diri ka negeri Lunang (kini di Pesisir Selatan) di Karajaan Indopuro untuak mailakan sarangan dari pasukan Karajaan Sungai Ngiang. Pangungsian iko dipicayo malahiaan katurunan Mande Rubiah.[3]

Kasultanan suntiang

Salapeh masuaknyo agamo Islam ka padalaman Minangkabau, para Raja Alam mulai maambik gala Yang Dipertuan Sakti atau Yang Dipertuan Pagaruyung. Catatan sijarah patamo tantang parubahan gala iko adolah surek Jacob Pits, saurang pagawai Kongsi Dagang Hindia Timur kapado "Sultan Ahmadsyah, Iskandar Zur-Karnain, Penguasa Minangkabau nan kayo akan ameh" batangga 9 Oktober 1668. Catatan lanjutan Balando mampakiroan bahasonyo Ahmadsyah mamarentah sampai kamatiannyo pado tahun 1674.[4]

Ahmadsyah digantian sabagai Raja Alam dek puteranyo Indermasyah, nan mamarentah antaro tahun 1670 hinggo 1730. Indermasyah juo malakuan korespondensi jo VOC nan bakaduduakan di Padang dan manyabuikan dirinyo sabagai "rajo Suruaso". Inyo tercatat babaleh surek sacaro reguler jo para pegawai Balando sampai tahun 1730.[4]

Parang Padri suntiang

Perang Padri basosoh pado maso kakuasaan Muningsyah jo Bagagarsyah. Pado tahap-tahap awal, Sultan Muningsyah malakuan parundiangan jo kaum Padri nan dipimpin dek Harimau nan Salapan nan terdiri atas Haji Miskin, Haji Sumanik, Haji Piobang, Tuanku Nan Renceh, jo babarapo pamimpin ulamo lainnyo. Kaum Padri mandasak agar Sultan maninggaan babarapo kabiasaan nan manuruik mereka batantangan jo agamo Islam. Namun, parundingan tersebut indak mancapai kato supakaik, sahinggo pado tahun 1815 Tuanku Pasaman malancaran sarangan ateh wilayah Raja Alam di Pagaruyung nan manyebabkan Sultan Muningsyah malarian diri.

Bagagarsyah, saurang sanak Sultan Muningsyah, malakuan parundingan jo Balando nan bakaduduakan di Padang. Dek Balando, Bagagarsyah dianggap manyarahan kadaulatan Pagaruyung jo maangkeknyo sabagai Regent Tanah Datar pado tangga 10 Februari 1821.[5] Babarapo tokoh kaum adaik pado sangkek itu maaanggap bahaso Bagagarsyah indak berhak untuak maadoan parjanjian jo Balando, tapi pado titik iko Balando alah terlibat dalam partampuran malawan kaum Padri.[6] Sultan Muningsyah masih mamarentah, tapi inyo wafaik pado tahun 1825 jo dimakaman di Pagaruyung nan alah dirabuik baliak dari kaum Padri.[4] Bagagarsyah kudiah ditabaan sabagai pangganti Muningsyah.

Salapeh panaklukan Lintau pado bulan Agustus 1831, saluruah Luak Tanah Datar barado dalam kandali Belanda, dan Bagagarsyah dapek baliak ka Pagaruyung tampek inyo mamarentah sabagai Sultan jo Regent sakaligus.[4] Namun, pado bulan Mei 1833, inyo ditangkok dek Kolonel Cornelis Elout atas tuduhan pangkhianatan di Batusangkar. Kaduduakan Regent Tanah Datar diagiahan ka Tuan Gadang di Batipuah, salah saurang pambesar karajaan nan tamasuak ka dalam Basa Ampek Balai. Bagagarsyah dicampakan ka Batavia dan hidup di sinan sampai akhia hayaiknyo pado bulan Februari 1849.[4]

Gala suntiang

Sapanjang sijarahnyo, paro raja Pagaruyung manggunoan babagai macam gala. Adityawarman tacataik manggunoan gala Maharajadiraja ("rajo para rajo"); catatan lain manulihannyo sabagai Tuan Janaka, Mantrolot Warmadewa, jo Srimat Sri Udayadityawarman Pratapaparakrama Rajendra Maulimali Warmadewa.[7] Putranyo Angganawarman maambik gala sabagai Yuvaraja ("putera mahkota") pado maso pamarentahan ayahnyo dan manyabuik ayahnyo sabagai Suravasavan ("panguaso Suruaso").[7]

Indak dapek dipastian bilo namo Yang Dipertuan atau Yang Dipertuan Sakti mulai digunoan, tapi legenda nan diterimo lueh mampicayoi bahasonyo Raja Alam di Pagaruyung adolah salah ciek dari tiga pamimpin dunia nan mawarisi kakuasaan atas alam samesta basamo-samo jo Kaisar Cino dan Kaisar Romawi Timur di Konstantinopel.[3]

Palanjuik daulat suntiang

Sasudah diasiangannyo Bagagarsyah, kakuasaan Pagaruyuang ateh wilayah Minangkabau sacaro resmi digantian dek pamarentah kolonial Balando nan bawujuik Keresidenan Pantai Barat Sumatra (Sumatra's Westkust), dan sataruihnyo pamarentah Republik Indonesia nan kini diwakili dek Provinsi Sumatera Barat.

Babarapo urang mangklaim sabagai palanjuik sah kakuasaan Rajo Alam Pagaruyuang. Di Sumatera Barat, Sutan Muhammad Taufiq Thaib ditarimo resmi sabagai pawarih Rajo Alam jo gala Tuanku Mudo Mangkuto Alam[8] sampai inyo wafaik pado bulan Februari 2018.[9] Saudarinyo, Puti Reno Raudha Thaib, kini mamacik gala Bundo Kanduang.[10] Saudah Sutan Taufiq Thaib, Rajo Alam dipacik dek saudaranyo yakni Sutan Muhammad Faris Thaib Tuanku Abdul Fatah nan naik tahta pado 29 September 2018.[11]

Daftar suntiang

Maharadiraja suntiang

  1. Maharajadiraja Adityawarman di Malayapura (1347-1375);
  2. Maharajadiraja Ananggawarman di Malayapura dan Pagaruyung (1375-1417).

Raja Alam suntiang

  1. Yang Dipertuan Sultan Ahmadsyah (1668-1674);
  2. Yang Dipertuan Sultan Indermasyah di Suruaso (1674-1730);
  3. Yang Dipertuan Sultan Arifin Muningsyah di Pagaruyung (1780-1821);
  4. Yang Dipertuan Sultan Tunggal Alam Bagagarsyah di Pagaruyung (1821-1833).

Rujuakan suntiang

  1. Kern, J.H.C., (1907), "De wij-inscriptie op het Amoghapāça-beeld van Padang Candi(Batang Hari-districten); 1269 Çaka.", Tijdschrift voor Indische Taal-, Land-, en Volkenkunde.
  2. Casparis, J.G. (1990). "An ancient garden in West Sumatra". Kalpataru (9): 40–49. 
  3. a b c d Tambo-BM.
  4. a b c d e Dobbin.
  5. Stuers.
  6. Kepper, G., (1900), Wapenfeiten van het Nederlands Indische Leger; 1816-1900, M.M. Cuvee, Den Haag.
  7. a b Mangkudimedja.
  8. Ila Sean (1 Februari 2018) "Raja Pagaruyung Sultan Muhammad Taufiq Thaib Tutup Usia" Archived 2020-06-12 di Wayback Machine.. Covesia.com. Diakses 12 Juni 2020.
  9. Ila Sean (1 Februari 2018) "Raja Pagaruyung Taufiq Thaib Tutup Usia, Ini Profil Singkatnya" Archived 2020-10-06 di Wayback Machine.. Covesia.com. Diakses 12 Juni 2020.
  10. Agnes Rita Sulistyawaty (16 April 2009) "Kisah Waris Istana Pagaruyung". Kompas. Diakses 12 Juni 2020.
  11. "Farid Thaib raja Alam Pagaruyuang". Antara Sumbar. 29 September 2018. Diakses tanggal 15 Juni 2020. 

Sumber suntiang