Cindua Mato adolah sabuah carito rakyat asa Tanah Data, caritonyo balatar wilayah jo karajaan Pagaruyuang. Intrik saputa kakuasaan karajaan Minang tempo dulu ko manjadi sabuah carito nan paliang acok dibaokan dalam panokohan randai. Salain untuak hiburan sakaligus untuak manutuakan sijarah dalam carito kaba jo tambo Minangabau.

Sinopsis suntiang

Cindua Mato jo Dang Tuangku adolah duo sahabat nan tumbuah basamo. Dang Tuangku adolah putra pawaris karajaan Pagaruyuang, sadangkan Cindua mato tumbuah manjadi kasatria nan kelak manjadi hulubalang di karajaan sekondannyo. Baranjak gadang, kaduonyo tumbuah manjadi pamudo nan tangguah nan suko bamain di galanggang. Suatu katiko, kaduonyo hadia di galanggang baralek Datuak Bandaro. Dang Tuangku hadia mawakili Bundo Kanduang , nan mamimipin karajaan Pagaruyuang maso itu. Saaik Dang Tuangku sadang batamu jo nan punyo alek, Cindua Mato mandanga barito miriang tantang tunangan tuannyo (Dang Tuangku) ka dipasuntiang dek Imbang Jayo.

Dang Tuangku mandanga bisiak-bisiak di gelanggang, baliau pulang jo berang nan mamuncak. Kaba tu tanyato batua adonyo, sasudah Bundo Kanduang manarimo undangan baralek Imbang Jayo jo Putri Bungsu, tunangannyo. Cindua Mato kamudian diutuih Bundo Kanduang untuak maantakan saserahan jo hadiah panikahan, maingek anaknyo Dang Tuangku tantu indak mungkin bisa maantakan hadiah untuak panikahan tunangannyo surang. Jo barek hati Cindua Mato malakuan parintah karajaan, Inyo ndak sampai hati ka nasib mandan-nyo, Dang Tuangku. Sampai di acara parnikahan, Cindua Mato manggunokan ilmunyo jo caro manipulasi cuaca. Tajadilah badai gadang mambaok hujan labek sahinggo mambanjiri alek tasabuik. Momen tasabuik digunokan Cindua Mato untuk manyuruakan Putri Bungsu, kamudian dibaok lari ka Pagaruyuang.

Tindakan Cindua Mato tantu maundang paparangan. Kemudian Imbang Jayo jo pasuakannyo datang mangapuang Pagaruyuang. Dang Tuangku, nan marencanakan dari awal pun alah siap menunggu pasukan parang tasabuik.

Tajadilah paparangan antaro duo karajaan tasabuik. Singkek carito, Imbang Jayo tewas dalam gancatan sanjato tasabuik. Kamudian untuak samo-samo mahindari partumpahan darah, paparangan digantian jo duel dek pandeka masiang-masiang pihak. Jadilah kamudian Cindua Mato mawakili karajaan Pagauyuang bahadapan jo Tiang Bungkuak.

Naas, kamudian Cindua Mato kalah. Baliau harus membayia maha kakalahannyo, Baliau kamudian diseret manjadi budak Tiang Bungkuak, Pagaruyuang dibaka habis rato jo tanah, Dang Tuangku jo Bundo Kanduang lari dari Pagaruyuang.

Menjadi budak kironyo adalah salah satu trik Cindua Mato. Baliau sabananyo ingin mangatahui kalamahan tuannyo Tiang Bungkuak. Kamudian jo bantuan aia siriah penanya, ado sabuah sanjato nan bisa malukoi Tiang Bungkuak, keris punyo tuannyo tasabuik.

Katiko tuannyo lalok, cindua mato maambiak keris tasabuik. Kamudian mahabisi nyao tiang bungkuak dalam sabuah duel. Kamatian tiang bungkuak mambebasan status budak nan malakek pado dirinyo, sahinggo inyo bisa baliak ka karajaan Pagaruyuang.

Pasan moral suntiang

Cindua Mato dicaritoan hanyo sabagai hulubalang, namun dek cadiaknyo, kalihaiannyo inyo bisa manjadi tokoh utamo dalam carito tasabuik. Berkaik cadiaknyo inyo bisa mangalahan musuahnyo. Kacadikannyo diwakilan dalam papatah minang.

Ilak Salangkah, untuak maju saribu langkah’