Muhammadiyah di Sumatera Barat

Muhammadiyah di Sumatera Barat adolah sijarah nan maliputi jariah jo pangaruah organisasi iko dalam kahidupan masyarakaik Sumatera Barat. Di Indonesia, Sumatera Barat tanamo sabagai basis utamo Muhammadiyah bahkan malahiakan banyak tokoh Muhammadiyah di tingkek nasional. Bagi Muhammadiyah, daerah iko dianggap pantiang karano dari siko Muhammadiyah manjadi gadang hinggo punyo banyak cabang di Indonesia.

Poster Kongres Muhammadiyah di Bukittinggi, 14-21 Maret 1930

Paham Muhammadiyah baraja dari Yogyakarta, kamudian dibaok ka Minangkabau dek Sutan Mansur jo Haji Rasul. Pado 29 Mei 1925, kaduonyo mambukak cabang Muhammadiyah di Nagari Sungai Batang, Maninjau nan manjadi cabang Muhammadiyah partamo di lua Jawa.[1][2] Dari cabang ikolah, organisasi Muhammadiyah manyebar ka saluruah Sumatera Barat

Sijarah suntiang

Minangkabau pado awal abaik ka-20 suntiang

Alam Minangkabau pado abaik ka-19 alah mandarito dek parang sudaro, Parang Paderi, antaro kaum agamo jo kaum adaik inggo kudian Balando turuik sato dan manang ateh panduduak satampek nan alah basatu. Kamanangan Balando mambuek wilayah Minangkabau sapanuahnyo ado dalam kuasonyo. Balando pun taruih maagiah kabijakan nan mambabanan panduduak Minangkabau. Inggo abaik ka-20 malatuihlah Parang Belasting dek Balando malangga sakato Plakat Panjang nan samustinyo indak buliah mamunguik pajak dari rakyaik Minangkabau. Dek kondisi Alam Minangkabau nan taruih mandarito, muncualah gerakan-gerakan nan mambaok ide-ide pambaruan untuak mamajukan nagari. Ide-ide ko dibaok dek tokoh-tokoh alim ulama ataupun cadiak condokio nan mampunyoi lata balakang jo ideologi nan babeda-beda. Tokoh-tokoh tasabuik ado nan maangkek masalah agamo, budayo, pendidikan, inggo politik nan mambuek patikaian-patikaian baru di Minangkabau.[3]

Ide pambaruan dalam agamo tatap batahan sabagai tema nan taruih muncua sajak Parang Paderi. Pado mulo abaik ka-20, Syekh Ahmad Khatib Al Minangkabawi, tokoh Minang nan alah manjadi guru gadang di Makah, manakankan paralunyo mamurnikan ajaran agamo sarato manulak taklid (panarimoan ajaran agamo nan indak kritis). Pamam ko disebarkan ka Minangkabau malalui murik-muriknyo, di antaro nan tanamo Syekh M. Jamil Jambek, Haji Abdullah Ahmad, Haji Rasul, jo Syekh Thaib Umar. Dalam pamahaman iko, alim ulama paralu rujuak baliak ka Quran jo Sunnah sarato barusaho sakuek tanago manggunokan akanyo untuak mahasiakan ijtihad. Tokoh-tokoh nan mandukuang pamahaman ko disabuik sabagai Kaum Reformis atau Kaum Mudo.[4]

Alim ulama satampek maraso pamahaman nan dibaok Kaum Mudo sabagai ancaman karano batulak balakang jo nan dianuiknyo, nan dian disabuik sabagai Kaum Tuo. Kaum Tuo didukuang dek alim ulama dari tarikaik-tarikaik sufi di Minangkabau.[4]

Untuak mantanamokan ajarannyo, Kaum Mudo mambukak babagai institusi pandidikan jo publikasi media. Pado 1912, Haji Rasul manjadi guru di Surau Jambatan Basi, Padang Panjang, manggantian Haji Abdullah Ahmad nan fokus mandirikan Adabiah jo PGAI di Padang. Dari suraunyo ko, Haji Rasul maadopsi sistem pandidikan modern inggo akhianyo mambantuak Sumatera Thawalib, basamo Zainuddin Labai El Yunusy pado 1918. Kudian pado taun 1919 Syekh Ibrahim Musa dari Parabek bagabuang pulo inggo tabantuak jaringan sikolah agamo Islam nan labiah laweh antaro Padang Panjang jo Parabek nan diikuti pulo jo sikolah-sikolah lainnyo. Dalam pakambangannyo Sumatera Thawalib juo mangirim guru agamo kalua daerah, sarupo Sutan Mansur nan panah dikirim untuak maaja di Kuala Simpang, Aceh. Pado taun 1923 masuaklah pangaruah kuminih di tubuah Sumatera Thawalib nan dibaok dek Datuak Batuah, inggo akhianyo Haji Rasul mamutusan untuak baranti dari Sumatera Thawalib.[5]

Salapeh baranti dari Sumatera Thawalib, Haji Rasul baliak ka kampuangnyo di Sungai Batang, Agam. Di sinan Haji Rasul mandirian organisasi nan banamo Sandi Aman, nan juo bafokus pado pambaruan agamo Islam. Namun, usahonyo ko banyak panulakan dari pangulu-pangulu Sungai Batang walau Haji Rasul adolah anak dari Syekh Kasai, ulama nan tapandang di sinan. Usaho-usaho Haji Rasul dinilai marugikan Kaum Adaik.[5]

Masuaknyo paham Muhammadiyah suntiang

 
Saalah Yusuf Sutan Mangkuto

Paham Muhammadiyah dibaok di Sumatra Barat dek parantau Minang nan pai ka Jawa Tangah. Sutan Mansur, nan juo murik dari Haji Rasul, marantau ka Pekalongan, Jawa Tangah untuak pai manggaleh kain batiak pado taun 1922. Hal iko dilakukannyo dek maaja bukanlah karajo nan sasuai untuaknyo. Dalam urusan niagonyo, Sutan Mansyur pai ka Yogyakarta dan basobok jo Kyai Haji Ahmad Dahlan. Dari patamuan ikolah Sutan Mansur baraja tantang Muhammadiyah nan akhianyo turuik sato untuak mangambangkan Muhammadiyah di Pekalongan. Inyo adokan tabligh Muhammadiyah di Pekalangon inggo mampunyoi murik-murik. Parantau Minangkabau lainnyo katuju pulo jo ajaran nan disampaikannyo inggo dibantuaklah Nurul Islam, organisasi untuak Parantau Minangkabau nan turuik mangambangkan dakwah Muhammadiyah.[6][2]

Pado taun 1925, Haji Rasul pai bakunjuang ka Pekalongan untuak basilaturahmi jo Sutan Mansur nan juo minantunyo. Dari kunjuangan ko, Haji Rasul katuju jo ide Muhammadiyah, apolai mancaliak parantau-parantau Minangkabau nan turuik sato mangambangkan usaho dakwahnyo. Kudian, Haji Rasul pulang ka Sungai Batang, Maninjau dan mamulai managakan cabang Muhammadiyah.[6][2] Wakatu itu, Haji Rasul alah mambuek parkumpulan banamo Sendi Aman Tiang Selamat. Dek karano Haji Rasul maraso tujuan parkumpulannyo basasuaian jo misi Muhammadiyah, inyo maubah jo malebur namo Sendi Aman Tiang Selamat manjadi Muhammadiyah, tapeknyo pado tangga 29 Mei 1925. Muhammadiyah di Sungai Batang dicatat sabagai cabang Muhammadiyah patamo di lua Pulau Jawa.[7]

Pado bulan Juni 1926, Haji Rasul mambukak cabang Muhammadiyah di Padang Panjang, tapeknyo di Gatangan. Babeda jo nan di Sungai Batang, Muhammadiyah Padang Panjang alah punyo amal usaho, yaitu sikolah. Muhammadiyah Padang Panjang diresmikan pado 2 Juni 1926 dan dikatuai dek Saalah Yusuf Sutan Mangkuto. Sasudah Muhammadiyah tagak di Padang Panjang, baransua-ansua daerah di Sumatera Barat lainnyo mambukak cabang, takah Simabua pado 1927, Bukittinggi jo Payakumbuh pado tahun 1928, Kuraitaji jo Kubang pado tahun 1929, dan Padang pado 1930.[7]

Kongureh Muhammadiyah 1930 suntiang

 
Urang lalu-lalang pado alek Kongureh Muhammadiyah 1930 di Bukittinggi.

Aktif jo bakambangnyo Muhammadiyah di Minangkabau mambuek daerah iko ditunjuak manjadi tampek alek gadang Muhammadiyah. Di Solo, Haji Fakhruddin mausulan agar Minangkabau ditunjuak sabagai palaksana kongureh Muhammadiyah pado tahun 1930. Inyo beralasan, Minangkabau marupoan negeri nan mampu mamanuahi cito-cito Muhammadiyah, sekaligus pelopor pangambangan parsyarikatan di saluruah Sumatera, bahkan saluruah Hindia Timur.[8]

Alek Kongureh Muhammadiyah diadoan pado tanggal 14-21 Maret 1930 di Bukittinggi. Malakik kongres, para pimpinan Muhammadiyah bakureh untuak manambah jumlah ranting atau cabang. Salah saurang aktivis Muhammadiyah, Hamka bakuliliang nagari-nagari di Maninjau jo Bukittinggi untuk mambukak Muhammadiyah. Hasianyo, alah tagak ranting Muhammadiyah di Tanjung Sani, Pandan, Galapung, Batu Nanggai, Muko Jalan, Sigiran, Airikir Koto Panjang, jo sadoalah nagari-nagari di Bukittinggi. Kudian, pangurus Muhammadiyah Cabang Bukittinggi mambantu manaruko cabang Sibolga jo Sipirok, samantaro Hamka surang bakureh mambukak cabang di Lakitan, Pesisir Selatan basamo Samik Ibrahim. Sampai tibo masonyo kongureh, Muhammadiyah di Minangkabau alah tasebar di 27 daerah.[8]

Pado 15 Maret 1930, Kongureh Muhammadiyah ka-19 resmi dibukak di Lapangan Rookmakerplein, dakek Ngarai Sianok. Jumlah utusan nan tibo di alek pambukaan dipakirokan mancapai 20.000.[8]

Jariah suntiang

 
Musajik Taqwa Muhammadiyah, Padang, marupokan musajik nan manjadi pusek dakwah Muhammadiyah di Sumatera Barat.

Dalam bidang agamo, Muhammadiyah di Sumatra Barat giaik malakuan pambaruan kaagamoan nan pado sangkek itu didominasi dek tarikaik.[7]

Samanjak badirinyo, Muhammadiyah di Sumatera Barat manunjuakan paratian nan gadang dalam bidang pandidikan. Hal iko dapek dibuktian dari pasyaratan nan diagiah kapado satiok rantiang atau cabang nan nio mandapekan pangasahan, musti talabiah dulu managakan sikolah. Tasebarnyo babagai sikolah-sikolah nan dibuek de Muhammadiyah manunjuakkan jariah Muhammadiyah dalam bidang pandidikan.[7]

Di bidang pandidikan, Muhammadiyah mambaok sistem modern. Sabalun Muhammadiyah ado di Sumatra Barat, lembaga pandidikan nan dimiliki dek umaik Islam masih tradisional dan indak sasuai jo tuntutan zaman. Sistem pambalajaran dilaksanoan tanpa kurikulum, tahun ajaran, sarato administrasi. Mato palajaran pangajian kitab tadiri dari ilmu sharaf/nahwu (gramatika bahaso Arab), ilmu fikih, dan ilmu tafsir. Mode pandidikan jo pangajaran jo basis utamo nilai-nilai kaagamoan iko sarupo takah pesantren. Muhammadiyah mancubo marombak sistem tradisional ka modern. Sikolah agamo atau madrasah punyo kelas, kurikulum, tahun ajaran, sarato administrasi nan rapi. Kurikulum disasuaian jo pakambangan ilmu pangatahuan.[7]

Caliak pulo suntiang

Rujuakan suntiang

  1. Abdullah 2018, hlm. 94.
  2. a b c "Mengembangkan Muhammadiyah di Sumbar". Republika Online. 2009-02-25. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2022-03-17. Diakses tanggal 2019-11-30. 
  3. Abdullah 2018, hlm. 8-17.
  4. a b Abdullah 2018, hlm. 17-19.
  5. a b Abdullah 2018, hlm. 43-49.
  6. a b Abdullah 2018, hlm. 83.
  7. a b c d e Kayo 2015.
  8. a b c Seno 2015, hlm. 44-46.

Daftar pustaka suntiang