Urang Alas

(Dialiahkan dari Suku Alas)

Urang Alas adolah sabuah suku banso nan mauni pagunuangan di tanggara Aceh nan populasinyo bajumlah kurang labiah 100.000 jiwa. Suku Alas sacaro mayoritas ado di Kabupaten Aceh Tenggara. Suku Alas kasadonyo baragamo Islam jo mareka dikana taat dalam agamonyo.[1]

Urang Alas
Total populasi
Kurang labiah 100.000 jiwa
Kawasan jo populasi nan signifikan
Aceh Tenggara: 51.240 jiwa
Bahaso
Bahaso Alas
Agamo
Islam
Kalompok etnis takaik
Gayo, Karo, Pakpak

Sijarah jo etimologi suntiang

Suku Alas alah bamukim di lembah Alas, jauh sabalum Pamarintah Kolonial Belanda masuak ka Indonesia di mana keadoan panduduak lembah Alas telah diabadikan dalam sabuah buku nan dikarang dek seorang bangso Belanda banamo Radermacher (1781:8), kalau dicaliak dari catatan sijarah masuaknyo Islam ka Tanah Alas, pado tahun 1325 (Effendy, 1960:26) mako jaleh panduduak ko alah ado walaupun masih basifaik nomaden jo manganuik kapacayoan animisme. [1]

Namo Alas diparuntukan bagi seorang atau kalompok etnis, sadangkan daerah Alas disabuik jo kata Tanoh Alas. Manuruik Kreemer (1922:64) kata "Alas" barasa dari namo seorang kepala etnis (cucu dari Rajo Lambing) katurunan Rajo Toga Pandiangan di Tanah Batak. Dia bamukim di desa paliang tuo di Tanoh Alas yaitu Desa Batu Mbulan.[1]

Manuruik Iwabuchi (1994:10) Rajo nan patamo kali bamukim di Tanah Alas adolah tadapek di Desa Batumbulan nan dikana jo nama Rajo LAMBING, katurunan dari Rajo Toga Pandiangan di Tanah Batak. Rajo Lambing ado lah monan dari merga Sebanan di Tanah Karo, Selian di Tanah Alas, jo Solin di Tanah Pakpak (Suak Simsim). Rajo Lambing marupoan anak nan paling bungsu dari tigo badunsanak yaitu abangnyo tatuo ado lah Rajo Patuha di Dairi, jo nomor dua ado lah Rajo Enggang nan hijrah ka Kluet Aceh Selatan, katurunan jo pangikuiknyo ado lah merga Pinem atau Pinim. Kamudian Rajo Lambing hijrah ka Tanah Karo di mano katurunan jo pangikuiknya adolah merga Sebanan jo wilayah dari Tigabinanga hinggo ka perbesi jo Gugung Kabupaten Karo.[1]

Dipakiroan pado abaik ka 12 Rajo Lambing hijrah dari Tanah Karo ka Tanah Alas, jo bermukim di Desa Batumbulan, katurunan jo pangikuiknyo adolah merga Selian. Di Tanah Alas Rajo Lambing mampunyoi tigo urang anak yaitu Rajo Lelo (Raje Lele) katurunan jo pangikuiknyo ado di Ngkeran, kamudian Rajo Adeh nan marupoan moyangnya jo pangikuiknyo urang Kertan, jo nan katigo adolah Raje Kaye nan katurunannyo bamukim di Batumbulan, tamasuk Bathin. Katuruan Raje Lambing di Tanah Alas hinggo tahun 2000, alah mampuyoi katurunan ka 26 nan bamukim taseba diwilayah Tanah Alas.[1]

Sasudah Rajo Lambing kamudian manyusul Rajo Dewa nan istrinyo marupoan putri dari Rajo Lambing. Rajo Lambing manyarahan tampuak kapamimpinan Rajo kapado Rajo Dewa (menantunya) nan dikanal jo namo Malik Ibrahim, yaitu pambaok ajaran Islam nan tamashur ka Tanah Alas. Bukti situs sijarah ko masih tadaekt di Muaro Lawe Sikap, desa Batumbulan. Malik Ibrahim mampunyai ciek urang putera nan diagiah namo ALAS jo hinggo tahun 2000 alah mampunyoi katurunan ka 27 nan bamukim di wilayah Kabupaten Aceh Tenggara, Banda Aceh, Medan, Malaysia jo tampek lainnyo.[1]

Ado hal nan manarik parhatian kasapakatan antaro putera Rajo Lambing (Rajo Adeh, Rajo Kaye jo Raje Lele) jo putra Rajo Dewa (Rajo Alas) bahwa syi’ar Islam nan dibaok dek Rajo Dewa ditarimo dek saluruah kalangan masyarakaik Alas, tatapi ado istilah nan dipunyoi dek Rajo Lambing tetap di pakai basamo, ringkasnyo iduik dikanduang adaik mati dikandung hukum (Islam) dek sebab itu jaleh bahwo asimilasi antaro adaik istiadaik jo kabudayaan suku Alas alah balangsuang sajak ratusan tahun lalu.[1]

Pado awa kadatangan Malik Ibrahim migrasi malalui pasisia bagian timua (Pasai) sabelum ado kasapakatan di ateh, ia masih mamagang budayo matrilinealistik dari Minangkabau, sahinggo puteranyo Rajo Alas sabagai pewaris karajaan mangikuti garis katurunan jo merga pihak ibu yaitu Selian. Sasudah Rajo Alas manarimo asimilasi dari Rajo Lambing jo ajaran Islam, mako sajak itulah mulai manatap katurunannya manatap garis keturunanno mangikuti garis Ayah. Rajo Alas juga dikenal sabagai pewaris kerajaan, karano banyaknyo harto warisan nan diwarisan dek ayah jo kakeknya sajak itulah dikanal jo sabutan Tanoh Alas.[1]

Sasudah kahadiran Selian di Batumbulan, muncua baliak karajaan lain nan di kenal jo Sekedang nan basis wilayahnyo maliputi Bambel hinggo ka Lawe Sumur. Rajo sekedang manuruik babarapo informasi pado awa kehadiranyo di Tanah Alas ado lah untuak mancari urang tuonyo yaitu Rajo DEWA nan migran ka Tanah Alas. Rajo Sekedang nan marupoan patamo sakali datang ka Tanah Alas dipakiroan ado patangahan abaik ka 13 lalu nan dikana jo panggilan DATUK RAMBUT nan datang dari Pasai. Pandatang barikuiknyo semaso Rajo Alas yaitu kalompok Megit Ali dari Aceh pasisia jo katurunannyo bakambang di Biak Muli nan dikenal jo merga Beruh.[1]

Masyarakaik Urang Alas suntiang

Bidang sosial ekonomi suntiang

Bagi salah seorang dari suku Alas nan baru mambantuak rumah tangga, secara adaik akan dibantu urang tua dari pihak lelaki jo urang tua di pihak padusi. Urang tuonyo akan maagiah bantuan sacaro pacumo sasuai jo kamampuannyo. Budayo maagiah bantuan untuak pangantin dalam suku Alas dikenal jo babagai istilah iaitu: (1) Jawè, artinyo pisah rumah. Pengantin nan dianggap alah cukuik maso tinggal di rumah amak abaknyo (urang tua pangantin lelaki) harus mambentuk rumah tanggo nan baik jo tingga di rumah lain. Sabagai modal awal, amak abaknyo akan maagiah modal usaho jo babarapo paralatan nan dibutuahan. Pambarian modal ko biasonyo disimbolkan jo pamberian bareh ciek bambu, air ciek teko, ayam ciek pasang, paralatan makan saadonyo. Iko manunjukkan bahwa urang tuanyo mandidiaknyo untuak mandiri. Ado pun bareh jo air sabagai simbol makanan pokok. Ayam sapasang sabagai modal usaha dalam paternakan, jo piriang, galeh sarato paralatan dapua saadonyo untuak mamasak makanan. Pambarian ko dimaksuian sabagai modal awal dalam mamulai kahidupan nan baru jo salanjuiknyo harus barusaho mandiri “tagak di ateh kakinyo surang”. (2) Pesula’i, bamaksuik maagiah ‘hadiah’ sabagai cikal bakal atau modal dalam mamulai kahidupan nan baru. Pesula’i adolah pambarian dari urang tuo pangantin padusi kapado anaknyo jo maksuik mambantunyo dalam manampuah iduik baru. Budayo ko manandoan bahwa ko ado lah pambarian nan tarakir dari mereka untuak anaknyo, karano salanjuiknyo ia akan manjadi tangguang jawab suaminyo. Barang-barang nan biasonyo diagiah adolah perhiasan dari emas jo alaik-alaik rumah tanggo nan dibutuahan.[1]

Bidang pertanian suntiang

Pado bidang patanian ado babarapo istilah tolong manolong nan dilakukan. (1) budayo Peleng Akhi, budayo ko mampunyoi arti ‘bergiliran’. Maksuiknyo, bakarajo samo dalam malakukan pakerjaan di bidang patanian jo caro bagiliran. Urang nan alah dibantu karajonyo dek urang lain diwajiban untuak manggantinya jo bakarajo di lahan patanian urang tasabuik di lain waktau (2) Nempuhi, Artinyo mambantu urang lain dalam hal bertani tanpo mangharapan ganjaran dari pekerjaan itu. budayo ko biasonyo dilakukan kapado urang nan dihormati saroman guru atau pamimpin kampuang, sarato urang nan mampunyoi kalamahan sacaro fisik. Parilaku ko dimaksuikan supayo guru atau pamimpin dapek malakuan tugasnya jo baik dalam mandidiak atau mamimpin masyarakaik. Khusus untuak mambantu guru biaso disabuik jo istilah nempuhi gukhu. Pado kegiatan nempuhi ko biasanyo mereka mambaok makanan surang sabagai tando kaikhlasan dalam mambantu. Sabaliaknyo, bilo nan dibantu itu guru atau pamimpin, mereka mampunyoi kesadaran untuak manyadioan makanan jo minuman kapado para pekerja tasabuik sabagai bantuak panghargaan jo tarimo kasih.[1]

Bahaso suntiang

Bahaso Alas, ado lah bahaso daerah TK. II Kabupaten Aceh Tenggara nan marupoan bahaso masyarakaik di Tanah Alas (Aceh Tenggara). Bahaso ko batalian erat jo bahaso Kluet (Aceh Selatan), bahaso Singkil-Julu (Aceh Singkil), bahaso Batak Pakpak jo bahaso Batak Karo di Sumatera Utara. Bahaso Alas mampunyoi tigo dialek, yaitu dialek Hulu dipakai di kecamatan Badar, dialek Hilir dipakai di kecamatan Bambel jo dialek Tengah dipakai di kecamatan Babussalam jo Lawe Alas. Pabedaan dari katigo dialek ko hanya saketek bana, yaitu: bilo ditinjau dari sagi intonasi pamakaian bahaso Alas di kecamatan Badar labiah halus, sadang di daerah kecamatan Babussalam, Lawe sigala-gala dalam kategori sadang. Sadangkan di kecamatan Bambel kasar.[2]

Dalam pagaulan sahari-hari Suku Alas mampunyoi bahaso suraang yakni bahaso Alas  (Cekhok Alas) bahaso ko marupoan rumpun bahaso dari Austronesia suku Kluet di  Kabupaten Aceh selatan juga menggunakan bahaso nan hampia samo jo bahaso suku Alas. Bahaso ko mampunyoi banyak kasamoan kosakata jo bahaso Karo nan ditutuan masyarakaik Karo di Provinsi Sumatera Utara. Pado tahun 2000, jumlah panutua bahaso ko mancapai 195.000 jiwa. Dipakiroan bahaso ko marupoan turunan dari bahaso Batak, namun masyarakaik Alas surang manolak label “Batak” karano alasan pabedaan Agamo nan dianuik. Samantaro tu,indak dikatahui pasti apakah bahaso ko marupoan bahaso tunggal atau bukan.[2]

Rujuakan suntiang

  1. a b c d e f g h i j k profilbaru.com. "Suku Alas - Profilbaru.Com". profilbaru.com (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2023-02-05. 
  2. a b nurdin (2019-06-24). "Provinsi Aceh terdiri dari 23 Kabupaten, 13 suku dan memiliki 11 bahasa". Balai Pelestarian Cagar Budaya Banda Aceh (dalam bahasa Indonesia). Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-02-05. Diakses tanggal 2023-02-05.