Urang Sikka adolah komunitas adaik nan barado di Kabupaten Sikka, di Flores Timua Tangah, Pulau Flores, Nuso Tanggaro Timua. Jumlah urang Sikka dipakirokan sakitar labiah dari 350.000 jiwo. Urang Sikka iko barasa dari kacamatan Bola, Lela, Maumere, jo Kewapente.[1]

Urang Sikka
Total populasi
sakitar 350.000 jiwo
Kawasan jo populasi nan signifikan
Kabupaten Sikka,
Flores
NTT, Indonesia
Bahaso
bahaso Sikka
dialek sokka, nita, kange
Agamo
Islam, Kristen
Kalompok etnis takaik
Florest
Urang Lio, Urang Nagekeo, Urang Kedang, Urang Manggarai, Urang Ende

Sijarah suntiang

Namo Sikka dipakirokan baasa dari kato Sikh. Sikh adolah namo sabuah kalumpok nan ado di India. Pandapek iko dikaranokan adonyo babarapo kasamoan urang Sikka jo panduduak Sikh misalnyo caro padusi Sikka mamakai saruang samo jo caro urang India manggunokan saruang.

Salain itu hiduangnyo nan mancung juo mirip sarupo urang India. Sipek urang Sikka nan suko balayia atau badagang hinggo ka kawasan nan jauah didugo dikaranokan adonyo patamuan jo urang Sikh dari India. Ada juo nan bapandapek bahso kato Sikka bararti pai dikaranokan adonyo bentrokan jo banso Portugis sahinggo mereka maninggakan pantai jo manuju ka daerah padalaman.

Urang Sikka dianggok subagai salah ciek dari etnis Mukang. Etnis Mukang tadiri dari ampek Urang yaitu Urang Sikka, Urang Krowe, Urang Mukang jo Urang Muhang. Namo Sikka juo adolah sabuah namo dusun nan talatak di Kacamatan Lela bajarak sakitar labiah kurang 30 km dari Maumere, ibu kota Kabupaten Sikka. Pado zaman dahulu dusun Sikka adolah pusek pamarintahan karajoan Sikka jo manjadi titiak awa katiboan urang Portugis di Flores.[1]

Bahaso suntiang

Bahaso urang Sikka babeda jo bahaso dari Urang lainnyo sarupo Urang Tana Ai nan juo marupokan salah ciek Urang nan barado di Kabupaten Sikka. Bahaso Sikka mampunyoi tigo dialek yaitu dialek sokka, dialek nita jo dialek kange. Jumlah panutua bahaso Sikka sakitar 150.000 jiwo nan tasebar di babagai kacamatan di Kabupaten Sikka kacuali di daerah kacamatan Paga nan babahaso lio Kacamatan Talibura nan babahaso muhang jo pulau-pulau nan tamasuak Kacamatan Maumere nan babahaso palu'e.[1]

Ekonomi suntiang

Kahiduikan urang Sikka batumpu pado sektor patanian. Ada babarapo tanaman patanian nan pantiang, diantaronyo coklat, jambu mete jo kopra. Urang Sikka adolah pamasok utamo kopra di Nuso Tanggaro Timua. Salain batani ada juo nan bataranak jawi, kabau, kandiak jo lain-lain. Ado pulo nan manangkok lauak di lauik.[1]

Kakarabaikan suntiang

Urang Sikka mangenal kalumpok karabaik nan didasakan karano kasadaran mampunyoi ciek nenek moyang nan samo. Pakawinan ideal adolah jo sapupu silang tigo bahkan sampai ampek lapih katurunan nan dianggok alah jauah. Patimbangan dalam pamiliahan jodoh adolah dicaliak dari tingkek kaduduakan (rank) nan sataro jo kapribadian si gadih nan nio dipinang. Gadih nan mampunyoi nilai maskawin (belis) nan tinggi biasonyo adolah gadih nan tahormaik jo dikenal mampunyoi parilaku nan elok. Tuntutan akan maskawin disasuaikan jo kamampuan dari laki laki. Prinsip panarikan garih katurunan urang Sikka basipek patrilineal atau garih katurunan dielo ka pihak ayah atau pihak laki-laki. Anak laki-laki suluang mampunyoi labiah banyak warisan dibandiangkan anak laki-laki nan lain.[2]

Agamo suntiang

Sistem kapicayoan nenek moyang Urang Sikka adolah mampacayoi adonyo Dewa tatinggi nan abadi, manciptokan saluruah alam jo manusio, mangawasi kasusilaan jo tingga di langik, sarupo nan parnah ditaliti dek P. Arndt sakitar tahun 1930 an. Saaik iko subagian gadang sakitar 91 persen panduduak kabupaten Sikka mamaluak agamo katolik jo salabiahnyo baagamo Islam.[2]

Makanan khas Urang Sikka suntiang

  1. Lekun : makanan tradisional masyarakaik Kabupaten Sikka, khusuihnyo etnis Sikka Krowe nan mandiami wilayah kacamatan Kewapante, Kec. Hewokloang, Kec. Bola. Makanan iko tabuek dari tapuang bareh sipuluik hitam, karambia paruik, larutan aia gulo jo pisang masak. Salain manjadi makanan pokok disajikan pulo pado upocaro-upocaro adaik jo acaro panarimoan tamu.
  2. Filu : marupokan makanan tradisional masyarakaik Kabupaten Sikka khusuihnyo Etnis Lio nan mandiami wilayah Kec.Paga, Kec. Mego dan Kec. Tana Wawo. tabuek dari tapuang bareh, gulo pasia/saka, saketek arak jo minyak goreng.
  3. Mage Wair : marupokan makanan tradisional masyarakaik Kabupaten Sikka pado umuamnyo, makanan iko tabuek dari lauak basah, asam, bumbu dapua, barupo : bawang putiah, bawang merah, kunyik, halia, asam, daun kamangi, lombok gadang jo garam sacukuiknyo.
  4. Lawar : marupokan makanan tradisional masyarakaik Kab. Sikka pado umuamnyo, makanan iko tabuek dari daun ubi, bungo sampelo, daun sampelo. Bumbunyo barupo karambia paruik satangah tuo, bawang putiah, bawang merah, halia, daun kamangi, lombok, tarasi, asam limau/puruik, garam sacukuiknyo.
  5. Ohu ai plungan : marupokan makanan tradisional masyarakaik Kabupaten Sikka, khusuihnyo Etnis Sikka Krowe jo Muhang Tana Ai. Makanan iko tabuek dari ubi kayu kariang nan ditumbuak, karambia paruik, saketek garam, lauak teri kariang. [3]

Karajinan tangan suntiang

Ikek Tanun atau Utan(g) Sikka marupokan suatu hasia karyo budayo asli Kabupaten Sikka nan dikarajoan dek paro padusi sajak dahulu jo caro ikek jo tanun manggunokkan alaik-alaik tradisional. Warihan budayo laluhua iko sampai kini masih tatap dipatahankan jo dikambangkan, karano mampunyoi filosofi jo nilai estetika nan tinggi elok itu balambang statuih sosial jo budayo maupun banilai ekonomi.

Motif-motif nan dihasiakan sangaik baragam jo bavariasi elok motif nan manampiakan kaaslian saruang zaman dulu nan disabuik Utan(g) Jentiu maupun motif kreasi pangrajin surang. Ikek Tanun Sikka mampunyoi kakhasan jo sangaik populer elok nasional maupun internasional karano masiang-masiang motif mampunyoi pasan moral surang jo dapek dibedakan jo jaleh dari motif-motif daerah lain nan ado di Indonesia jo manjadi ikon Pamarintah Kabupaten Sikka. Sampai kini sabanyak 52 motif ikek Tanun Sikka alah mandapek pangakuan subagai Hak kakayoan Intelektual (HKI).[3]

Motif nan dihasiakan Urang Sikka bamacam-macam biasonyo motif nan dibuek adolah motif okukire nan bagambar figur nalayan, sampan, biduak, udang jo kapitiang. Motif iko tainspirasi dari carito nenek moyang bahso Sub-etnis Siska dahulu adolah palauik handal. Ado juo motif mawarani nan sangaik rancak.

Motif iko bacorakkan bungo mawar tainspirasi dari carito bahso motif iko adolah kain khas nan hanyo dipakai putri-putri Karajoan Sikka. Tanun ikek Sikka manjadi kain ikek patamo nan mamparoleh sertipikek indikasi geografis dek jenderal kakayoan intelektual kamanterian hukum jo HAM pado tanggal 8 Maret 2017 untuak malinduangi kakayoan intelektual hasia kriya banilai tinggi.[1]

Babarapo motif dalam Tanun ikek di Kabupaten Sikka adolah :

  1. Utang Kelang Dala Mawarani saruang jo lukisan atau figurasi bintang Timua nan melambangkan kakuatan jo harapan bagi nan mangenakan.
  2. Utang Naga Lalang saruang jo lukisan gambar ula naga subagai simbol kakuatan jo harapan.
  3. Utang Moko Wawi Korok / Lian Lipa Tanun ikek dari suku krowe jo dominasi ragam hias geometris jalua-jalua meander, manggambarkan motif ula, motif tokek jo ragam hias geometris bintang.
  4. Utang Jentiu Tanun ikek Krowe Sikka dari jaman pra kristiani jo lukisan ragam hias geometris balah katupek kompleks diapik dek tangan swastika malambangkan pangaruah nan dominan.
  5. Utang Karasong Doberadu / Korasong Manu Walu Motif pasangan ayam balah katupek manusio jo bando raksasa nan mangawasi kataraturan hiduik pangaruah Portugis.

Salain ikek Tanun paro pangrajin di Maumere juo malakukan Tanun sulam untuak saruang laki-laki nan disabuik Lipa. Ado babarapo janis jo namo saruang laki-laki Urang Sikka, yaitu:

  • Lipa Prenggi
  • Lipa Loen Peten Lipa Liin
  • Lipa Huran
  • Lipa Tokang

Bagi masyarakaik Kabupaten Sikka hasia Tanunan barupo Utan(g) dan Lipa digunokan untuak upocaro adaik atau momen-momen kahiduikan sarupo kalahiaran, pakawinan, jo kamatian. Salain untuak dipakai subagai pakaian adaik jo dijua untuak mamanuahi kabutuahan hiduik kaluargo.[3]

Rumah adaik suntiang

Tadapek tradisional rumah adaik nan disabuik Lepo Gete atau Istana Rajo Sikka. Lepo Gete artinyo rumah urang gadang atau bapangkek karano mampunyai kaduduakan tahormaik, yakni rumah nan ditampeki Rajo Sikka atau Istana Rajo. Istana iko talatak di bibia pantai salatan, tapi bangunan nan asli hancua jo dibangun ulang supayo dapek disaksikan generasi mudo.

Lepo Gete marupokan Istana Karajoan Sikka, sakaliguih pusek pamarintahan Karajoan Sikka dalam rantan waktu nan cukuik lamo dalam maso panjajahan Portugis abaik ka XVI jo Balando abaik ka XVII. Tampek iko manjadi pusek kontak budayo antaro panduduak pribumi Sikka jo banso Portugal sarto Balando. Bangunan Lepo Gete babantuak rumah pangguang panjang 20 meter jo leba 15 meter. Kamudian baatok tinggi malancip jo duo sisi aia.[4]

Rujuakan suntiang

  1. a b c d e "Orang Sikka Flores NTT Keturunan dari India? Ini Sejarah Suku Sikka". PosKupang Wiki (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-02-20. 
  2. a b Melalatoa, M.Junus (1995). Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L-Z. Jakarta: Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional Direktorat Jenderal Kebudayaan. p. 770-772. https://books.google.co.id/books?id=w_FCDAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=id#v=onepage&q=sikka&f=false. 
  3. a b c "Warisan Budaya Takbenda | Beranda". warisanbudaya.kemdikbud.go.id. Diakses tanggal 2023-02-20. 
  4. "Mengenal Rumah Tradisional Suku Sikka, Lepo Gete yang Dulunya Istana Kerajaan". iNews.ID (dalam bahasa Indonesia). 2022-11-10. Diakses tanggal 2023-02-21. 

Pranala lua suntiang

Mengenal Sejarah dan Motif Tenun Ikat Sikka