Urang Mukomuko, atau disabuik juo urang Muke-Muke, mauni wilayah nan kini masuak Kabupaten Mukomuko, Bengkulu nan dakek jo bateh wilayah Sumatra Barat di utara.[2][3]

Urang Mukomuko
Urang Mukomuko manari Tari Gandai
Jumlah populasi

60.000 (kiro-kiro)[1]

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
Kabupaten Mukomuko
Bahaso
Bahaso Mukomuko
Agamo
Islam
Kalompok etnik takaik
Minangkabau, Urang Rejang, Urang Pekal

Urang Mukomuko mampunyoi bahaso surang yaitu bahaso Mukomuko, nan mampunyoi pasamoan jo bahaso Minangkabau. Salain bahaso, unsur-unsur budayo Mukomuko banyak mampunyoi pasamoan jo budayo Minangkabau. Dalam sistem badunsanak, inyo maamalkan prinsip panarikan garih katurunan matrilineal, bak cando nan balaku di daerah Minangkabau.[3][1][4][5]

Daerah Mukomuko tamasuak dalam wilayah rantau Minangkabau atau dalam tambo Minangkabau disabuik ombak nan badabua yakni daerah sapanjang pasisia pantai barat dari Padang inggo Bengkulu Selatan. Daerah ko panah manjadi bagian wilayah Karajaan Indopuro nan bakadudukan di Kabupaten Pesisir Selatan. Sajak maso kolonial Inggirih, Mukomuko dipisahkan manjadi bagian administratif Bengkulu dan balansuang taruih inggo sasudah kamardekaan.[6][2]

Sijarah suntiang

Sacaro historis, Mukomuko marupokan bagian dari wilayah Minangkabau. Hal ko ditandoi dari banyaknyo pasamoan budayo nan balaku pado kaduonyo. Urang Mukomuko mampunyoi adat istiadat nan indak jauah babeda jo urang Minangkabau. Adat Mukomuko basumber pado adat Minangkabau nan bafalsafah adat basandi syarak, syarak basandi Kitabullah. Daerah Mukomuko disabuikan dalam tambo Minangkabau sabagai wilayah rantau Minangkabau. Rombongan dari Karajaan Pagaruyuang dipakirokan batulak ka wilayah Mukomuko pado abaik ka-15. Kadatangan rombongan ikolah kironyo nan mambaok pangaruah gadang untuak panduduak Mukomuko, utamonyo dalam konteks kahidupan adat jo budayo.[6][7][8]

Di wilayah Mukomuko, dulunyo ado Karajaan Anak Sungai. Karajaan ko dipakirokan badiri pado abaik ka-16 dan bapusek di Sungai Selagan. Wilayahnyo mambantang dari utara Sungai Manjuto inggo Air Urai di selatan. Panguasonyo disabuikan sabagai "katurunan rajo-rajo Piaman". Karajaan ko ado di bawah kuaso Karajaan Indopuro, nan wakianyo bakadudukan di Manjuto jo manyandang gala Rajo Adia.[4][8]

Populasi suntiang

Kini, daerah Mukomuko masuak ka dalam wilayah Bengkulu, babatehan jo duo provinsi yakni Jambi dan Sumatra Barat. Panduduak asali Mukomuko tadiri dari duo etnis, yaitu Mukomuko jo urang Pekal. Tabantuaknyo Mukomuko sabagai kabupaten sasudah kamardekaan mambuek masyarakaik nan mauni Mukomuko samakin baragam.[2]

Jumlah urang Mukomuko alun dikatahui sacaro pasti, tapi ado pakiroan sakitar 60.000 jiwa. Pado maso akhia 1990-an, jumlah panduduak di daerah asanyo tadi, yaitu Kecamatan Mukomuko Utara kiro-kiro 39.000 jiwa, jo Kecamatan Mukomuko Selatan kiro-kiro 31.000 jiwa.[1] Sabagian gadang urang Mukomuko iduik dari usaho tani, nalayan, jo baniago. Sabagian lainnyo bakarajo sabagai padagang. Dalam tani, sarupo nan dilakukan dek panduduak Bengkulu Utara umumnyo, inyo batanam di sawah jo di ladang. Dalam pakabunan, inyo batanam karambia, gatah, kopi, jo cangkeh.[1]

Urang Mukomuko umumnyo mamaluak agamo Islam. Sistem kapicayoan asali satampek masih tampak juo dalam kahidupan saari-ari. Kasenian tampak baciri kasenian Melayu jo condong pangaruah Minangnyo.[1]

Adat suntiang

Adat nan balaku di Mukomuko basumber pado adat Minangkabau nan dijalehan lewaik ungkapan atau patatah-patitih. Urang Mukomuko tau jo falsafah adat basandi syarak, syarak basandi Kitabullah.[9]

Urang Mukomuko mamakai tipe kasatuan karabaik nan disabuik "kaum". Ado anam kaum di Mukomuko yaitu: Kaum Berenam di Hulu, Kaum Delapan di Tengah, Kaum Empat Belas, Kaum Berenam di Hilir, Kaum Lima Suku, jo Kaum Gersik. Satiok kaum dikapaloi dek surang kapalo kaum. Kapalo kaum manjadi panangguang jawek palaksanaan adat pado tingkek kaluarga sarupo alek panikahan, khitanan, jo sunek rasul.[10]

Sistem badunsanak Mukomuko diambiak manuruik garih katurunan mandeh atau disabuik matrilineal. Sasudah manikah, suami ka malapehan kaanggotaan badunsanaknyo jo masuak dalam karabaik istrinyo atau dikana sabagai sumando. Sistem ko mambuek anak padusi mampunyoi kadudukan labiah diutamokan dek anak padusi manjadi panaruih katurunan mandehnyo.[11]

Dalam pakawinan, urang Mukomuko maanuik sistem pakawinan eksogami bak cando halnyo nan balaku dalam adat Minangkabau. Pihak-pihak nan kawin musti mampunyoi kaanggotaan suku nan indak samo. Walaupun sacaro agamo sah, tapi kok dilangga, pihak basangkutan ka manarimo sanksi sosial barupo diasiangan di tangah-tangah kahidupan bamasyarakaik.[12][13][14][15]

Urang Mukomuko panah mamakai sistem pamarintahan tradisional nan disabuik marga nan dipimpin dek pasirah, nan dibantu dek sasaurang jo jabatan nan disabuik depati mangku. Pasirah baparan manjago kaamanan jo karukunan sasuai jo aturan adat, tamasuak mangumpuakan pajak. Di Mukomuko, pungutan itu ado nan dalam bantuak tanago nan disabuik padi katulungan, yaitu wajib bakarajo salamo tigo ari dalam sataun untuak urusan pasirah. Tanago itu dapek diganti dalam bantuak pitih. Pungutan lain adolah dalam rangka panikahan, pacaraian, rujuak, jo malarikan gadih. Di Mukomuko dikana jo namo uang nikah, uang carai, tungkek tuo, jo ayam kelik atau uang lalang.[1]

Bahaso suntiang

Saari-ari urang Mukomuko manggunokan labiah dari ciek bahaso. Salain bahaso Mukomuko, urang Mukomuko mangecek juo jo bahaso Minangkabau (dialek umum), bahaso Pekal, jo bahaso Melayu Bengkulu ditambah bahaso Indonesia rasmi. Situasi bahaso cando iko nan alah balansuang sajak lamo sakali bapangaruah pado bahaso Mukomuko, baiak tantang kaidah bahaso maupun pado pemakaian bahaso.[16]

Dalam panalitian Umar Manan, dkk dalam Proyek Penelitian Bahasa dan Sastra Indonesia dan Daerah Sumatra Barat nan ditabikan Departemen Pendidikan dan Kebudayaan pado 1983, disabuikan panutua asli bahaso Mukomuko dipakirokan sakitar 25.000 urang.[16]

Bahaso Mukomuko masih arek ubuangannyo jo bahaso Minangkabau,[17] sainggo ahli-ahli bahaso masih manggolongannyo sabagai salah satu dialek dalam bahaso Minangkabau. Pado taun 2008, ahli bahaso alah manggabuangkan kode bahasonyo jo Minangkabau.[18] Bahaso ko mampunyoi kamiripan jo dialek Pancuang Soal (ditutuakan di selatan Kabupaten Pesisir Selatan, Sumatra Barat) sarato mampunyoi wilayah seba tutuanyo di sabalah utara Kabupaten Mukomuko.[16]

Rujuakan suntiang

  1. a b c d e f M. Junus Melalatoa 1995, hlm. 602–603.
  2. a b c Pemerintah Kabupaten Mukomuko 8 Juli 2009.
  3. a b Rismadona 2017, hlm. 670.
  4. a b Gushevinalti 2011, hlm. 19.
  5. Gushevinalti 2011, hlm. 22.
  6. a b Gushevinalti 2011, hlm. 18.
  7. Gushevinalti 2011, hlm. 1.
  8. a b Eni Irma Yunita 2014, hlm. 31-33.
  9. Gushevinalti 2011, hlm. 22-24.
  10. Gushevinalti 2011, hlm. 19-21.
  11. Eni Irma Yunita 2014, hlm. 34.
  12. Gushevinalti 2011, hlm. 25.
  13. Devi Marlina 2017, hlm. 183-184.
  14. Devi Marlina 2017, hlm. 190.
  15. Rismadona 2017, hlm. 675.
  16. a b c Umar Manan, dkk 1986.
  17. "Minangkabau - Peta Bahasa". 118.98.223.79. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2019-02-16. Diakses tanggal 2019-02-16. 
  18. "2007-181 | ISO 639-3". iso639-3.sil.org. Diakses tanggal 2019-05-01. 

Daftar pustaka suntiang