Ratok Pak Bawang iyolah ratok nan lahia dari peristiwa sajarah panjajahan Balando maso saisuak. Balando paralu mambangun jalan, jambatan, jo mambukak tambang. Untuak mangarajoan ‘tu paralu tanago kasa. Namonyo panjajah, inyo ‘ndak amuah barugi. Diambiaklah urang dari kampuang-kampuang nan ka jadi kuli kasa ‘tu. Angku Kapalo nan jadi pamimpin dalam kampuang diagiah gaji banyak-banyak untuak mandapekkan tanago nan banyak pulo dari kampuangnyo. Dek Angku Kapalo dicari-carilah kasalahan urang supayo urang ‘tu bisa diukun atau ditandoi ma urang nan ‘ndak disukoi.

Ukuman diagiah nan paliang barek pulo, yaitu ukun buang. Dari Padang bisa diukun buang sampai ka Jawa jo Makasar. Dari dalam tansi, urang buangan ‘tu dirantai jo dibaok ka tampek karajo paso atau ka tampek barodi ‘tu.

Lagu Ratok Pak Bawang mancaritoan parasaian urang nan jadi urang rantai sainggo lagu ‘tu dinamoi pulo Parantaian Pak Bawang. Di dalam lagu ‘tu tajadi jawek-bajawek pantun antaro ayah nan ka manjalani pambuangan jo anak nan malapeh ayahnyo nan malang ‘tu. Sarupo ko pantun Pak Bawang ‘tu.

Pantun Pak Bawang suntiang

Anak urang di Kampuang Bodi

Andak manjalang Parik Panjang

‘Lah nampak asok (‘nak e) kapa api

Manjapuik ayah (‘nak e) ka tabuang

Sansai ‘den dinyo ‘ko isuaknyo...

Nan ka balai Pakan Sinayan

Nan ka mudiak ka Kampuang Baru

Nambek dulu ayah bajalan

Nantikan kami gadang dulu

Sansai ‘den dinyo ‘ko ayah ei...

Pak Bawang urang Batagak

Urang Sikumbang Koto Kaciak

Ukun tak dapek ayah tulak

Doakan capek ayah babaliak

Sansai ‘den dinyo, ‘nak kanduang ‘den...

Anak urang di Kampuang Guci

Baduo-duo pai ka pakan

Kok mati ayah ‘den dalam tansi

Kapan kasia, ‘Yah den kirimkan

Sansai badan denai, badan ‘den...

Kalau ‘lah taimbau namo ka dibuang, ‘lah samo jo manghadang kamatian ‘tu mah karano di tampek bakarajo sabana-bana dibuek sarupo budak. Karajo sangaik kareh, makan sangaik saketek, nan badan ditangani pulo dek sasamo urang awak nan bakarajo untuak Bulando. Dek indak tatahan parasaian, banyak nan bausao lari dari karajo rodi ‘tu. Tapi urang panjajah labiah cadiak pulo lai. Supayo jan lari dari karajo bapaso ‘tu, kaki urang ‘tu dikabek jo rantai sainggo urang-urang ‘tu disabuik urang rantai. Kok ‘lah manjadi urang rantai, ‘ndak ka diarok pulang lai. Antah kok pulang tingga namo. Co itulah nasib urang awak di maso panjajahan. Kini tingga carito sajo nan tarekam di dalam dendang ratok.