Kasultanan Gorontalo

Kasultanan Gorontalo yang mulonyo disabuik sabagai Karajaan Hulontalo marupokan salah ciek karajaan tatuo jo bapangaruah di Samananjung Utaro, Pulau Sulawesi, Indonesia. Karajaan iko talatak di bagian tangah dari langan utaro Pulau Sulawesi, dan diapik dek duo parairan strategis yaitu Taluak Gorontalo di Salatan dan Lauik Sulawesi di Utaro.

Kesultanan Gorontalo

كسولتانن جورونتالو
Bandera Kesultanan Hulonthalo
Bandera
Ibu kotaBiawu
Agamo
Sunni Islam
PamarintahanMonarki Konstitusional

Pado maso kejayaannyo, Kasultanan Gorontalo manjadi pusaik panyebaran Islam jo pusaik padagangan paliang bapangaruah di wilayah Taluak Tomini (Taluak Gorontalo), Tomini-Bocht (tikungan Tomini), hinggo babarapo wilayah di utaro jo tengah Pulau Sulawesi.

Karajaan Gorontalo kamudian barubah manjadi karajaan Islam pado maso Pamarentahan Rajo Amai yang kamudian baganti manjadi Sultan. Sultan Amai yang bagala Ta Olongia Lopo Isilamu (Rajo yang mangislamkan ngari) marupokan Olongia atau Rajo partamo dari Karajaan Gorontalo yang manganut Islam.

Ibukota Kasultanan suntiang

Kadudukan ibukota Kasultanan Gorontalo mulonyo baradi di Des Hulawa, Kacamatan Telaga sakarang, tapeknyo di pinggia sungai Bolango. Kamudian pado taun 1024 Hijiriah, ibukota Kasultanan Gorontalo dipindahan ka Kalurahan Tuladenggi, Kacamatan Dungingi.[1] Lokasi ibukota Kasultanan Gorontalo yang tarakhia talatak di Kalurahan Biawu, Kacamatan Kota Selatan, Kota Gorontalo.

Struktua Pamarintahan Kasultanan suntiang

Adopun struktua pamarintahan Kasultanan Gorontalo tadiri dari tigo limbago yang disabuik "Buatulo Towulongo" yang dimaknai sabagai tigo sarangkai adaik yang manyatu. Buatulo Towulongo tadiri dari:

  • Buatulo Bubato, Limbago Pamarintahan
  • Buatulo Sara'a, Limbago Kaagamaan
  • Buatulo Bala, Limbago Partahanan jo Kaamanan

Masiang-masiang parwakilan Buatulo tasabuik dipiliah sacaro musyawarah jo mufakaik dek Buatulo Bantanyo yang dikepalai dek saorang Bate. Salain itu, Buatulo Bantayo juobatugas manciptakan paraturan-paraturan adaik jo garih-garih gadang tujuan karajaan atau kasultanan.

Batah Wilayah suntiang

Kasultanan Gorontalo mamiliki wilayah kadaulatan yang babatasan langsuang jo karajaan Karajaan Limboto, Karajaan Suwawa, dan Karajaan Bolango. Maskipun baitu, pangaruah kakuasaan Karajaan iko malueh hinggo malintasi bateh-bateh karajaan tasabuik, hinggo ka wilayah parairan Taluak Tomini (Taluak Gorontalo).

Adopun wilayah karajaan Gorontalo saaik itu barado di dalam wilayah Kota Gorontalo, serata sabagian ketek barado di wilayah Kabupaten Gorontalo, Provinsi Gorontalo.

Tabantuaknyo Karajaan Gorontalo suntiang

Manuruik manuskrip sijarah Gorontalo, cika baka karajaan Gorontalo bamolo partamo kali dari sabuah karajaan ketek (Linula) banamo Karajaan Hulontalangi yang dipakirokan alah ado sajak taun 1300 Masehi. Dalam catatan R. Tacco (1956), katiko itu Kerajaan Hulontalangi alah dipimpin dek Raja Humalanggi. Di kamudian hari, Rajo Humalanggi punyo sorang anak banamo Ilahudu yang kamudian marangkua dan mampasatuan 17 karajaan ketek di leriang atau kaki gunuang. Sabanyakn 17 karajaan itu yang kamudian mambantuak Karajaan Gorontalo yang pangaruahnyo manjadi labiah gadang dan malueh ka babarapo wilayah di Taluak Tomini (Taluak Gorontalo).

Salain itu, Karajaan Gorontalo sajak dahulu alah mangenal kadudukan Rajo Padusi atau Ratu sabagai pamimpin karajaan. Hal iko manunjuakan bahwo saja zaman dahulu, masyarakaik Gorontalo alah mangenal kasataraan kadudukan antaro laki-laki jo padusi di dalam lingkungan karajaan.

Daftar Paasarikatan Karajaan Gorontalo

Adopun paasarikatan 17 Karajaan Ketek (Linula) yang manjadi cika baka tabantuaknyo Karajaan Gorontalo adolah sabagai barikuik:

  1. Karajaan Hunginaa, Rajanya: Lihawa
  2. Karajaan Lupoyo, Rajanya: Pai
  3. Karajaan Bilinggata, Rajanya: Lou
  4. Karajaan Wuwabu, Rajanya: Wahumolongo
  5. Karajaan Biawu, Rajanya: Wolango Huladu
  6. Karajaan Padengo, Rajanya: Palanggo
  7. Karajaan Huwangobotu Olowala, Rajanya: Dawanggi
  8. Karajaan Tapa, Rajanya: Deyilohiyo Daa
  9. Karajaan Lauwonu, Rajanya: Bongohulawa (Padusi)
  10. Karajaan Toto, Rajanya: Tilopalani (Padusi)
  11. Karajaan Dumati, Rajanya: Buata
  12. Karajaan Ilotidea, Rajanya: Tamau
  13. Karajaan Pantungo, Rajanya: Ngobuto
  14. Karajaan Panggulo, Rajanya: Hungiyelo
  15. Karajaan Huangobotu Oloyihi, Rajanya: Lealini
  16. Karajaan Tamboo, Rajanya: Dayilombuto (Padusi)
  17. Karajaan Hulontalangi, Rajanya: Ilahudu

Kadatangan Islam suntiang

Kasultanan Gorontalo marupoan salah ciek pusaik panyebaran agamo Islam di Indonesia Timua, salainKesultanan Ternate, Kesultanan Gowa dan Kesultanan Bone. Panyabaran agamo Islam di Gorontalo dipakirokanbamulo sajak abaik ka-16 (antaro taun 1501-1600), ditandoi jo Islamnyo salah ciek Rajo Gorontalo yang banamo Amai. Rajo Amai kamudian mangganti sabutan rajo manjadi sultan, sahinggo namonyo dikenang lueh sabagai Sultan Amai dari Kasultanan Gorontalo.

Salah ciek referensi masuaknyo Isalam di Gorontalo barasa dari panjalasan Profesor Ibrahim Polontalo, dimanao pakawinan antaro Olongia Amai atau Rajo Amai jo Puteri Owutango dari Karajaan Palasa. Agamo Islam yang dianuik dek Karajaan Palasa Ogomonjolo (Kumonjolo) barasa dari hubungan patalian darah karajaan tasabuik jo para rajo dari Kasultanan Ternate. Dalam pakawinan itu, Rajo Amai jo para pangikuiknyo dipersyaratkan untuak mamaluak agamo Islam jo Al-Qur'an sabagai sumber utamo tatanan kahidupan jo adaik istiadaik masyarakaik Gorontalo.

Satalah lamaran ditarimo, mako Rajo Amai yang kamudian bagala Sultan Amai baliak ka Gorontalo basamo bininyo Putri Owutango, sarato didampingi 8 rajo-rajo ketek (Olongia Walu Lontho Otolopa) yaitu Rajo Tamalate, Rajo Lemboo, Raj Siyendeng, Rajo Hulangato, Rajo Siduan, Rajo Sipayo, Rajo Soginti dan Rajo Bunuyo.[2] Para Rajo iko yang kamudian hari manbantu Sultan Amai dalam mambimbiang jo marancang adaik istiadaik yang bapadoman ka agamo Islam.

Sijarah Namo Karajaan suntiang

 
Sultan Gorontalo tarakhia, Ti Tulutani Zainal Abidin Monoarfa (duduak sabalah kida)

Pado maso kolonial Balando, Karajaan Gorontalo punyo banyak namo yang disabuik dalam babagai literatua sijarah, tamasuak dalam surek manyurek antaro Balando jo para Rajo Gorontalo yang banyak ditamukan dalam babagai sumber referensi ilmiah dan media cetak sajak taun 1800-an diantaronyo adolah Goenong-Talo, Goenong-Tello, dan Holontalo.

Dalam catatan sijarah, asa usua anmo Gorontalo punyo banyak versi. Namun asa usua namo Gorontalo yang paliang sasuai jo fakta sijarah adolah barasa dari kato Huidu Totolu (Tigo Gunuang), yang kamudian dek babagai literatur era kolonial diserap manjadi Goenong-Talo atau Goenong-Tello. Panjelasa sijiarah iko ditegaskan sacaro lugas dek Profesor Jusuf Sjarif Badudu dalam Buku Morfologi Bahaso Gorontalo pado taun 1982.

Dalam bukunyo itu, Prof. Badudu manjalehan bakwo Tigo Gunuang yang manjadi asa usua namo Gorontalo marujuak pado Gunuang Tilonggabila (kini disabuit Gunuang Tilongkabila), Gunuang Malenggalila, dan Gunuang katigo yang indak banamo. Tigo gunuang ikolah yang kamudian dalam bahaso Gorontalo disabuik sabagai Huidu Totolu yang kamudian diserap manjadi Hulonthalo atau Goenong-Talo, hinggo akhianyo dikenal sabagai Gorontalo sarupo nan kini.

Daftar Olongia (Rajo) dan Tulutani (Sultan) suntiang

No Olongiya/Tulutani Tahun
1 Ilahudu 1385–1427
2 Uloli 1427–1450
3 Walango 1450–1481
4 Polamolo 1481–1490
5 Ntihedu 1490–1503
6 Detu 1503–1523

Olongiya to Tilayo

No Olongia/Tulutani Tahun
1 Amay 1523–1550
2 Matolodula Kiki 1550–1615
3 Pongoliwa Daa 1585–1615
4 Moliye 1615–1646
5 Eyato 1646–1674
6 Polamolo II Tomito 1674–1686
7 Lepehulawa 1686–1735
8 Nuwa 1735–1764
9 Walango 1767–1798
10 Bia 1798–1809
11 Tapu 1809
12 Haidari 1809–1828
13 Walangadi 1828–1835
14 Wadipalapa 1836–1847
15 Panjuroro 1847–1851

Olongia to Huliyaliyo

No Olongia/Tulutani Tahun
1 Podungge 1530–1560
2 Tuliabu 1560–1578
3 Wulutileni 1578–1611
4 Mboheleo 1611–1632
5 Bumulo 1632–1647
6 Tiduhula 1647–1677
7 Bia 1677–1703
8 Walangadi 1703–1718
9 Piola 1718–1737
10 Botutihe 1737–1757
11 Iskandar Monoarfa 1757–1777
12 Unonongo 1780–1782
13 Pongoliwu Mbuinga Daa 1782–1795
14 Mbuinga Kiki Monoarfa 1795–1818
15 Muh. Iskandar Pui Monoarfa 1818–1829
16 Lihawa Monoarfa 1829–1830
17 Abdul Babiyonggo 1830–1831
18 Bumulo 1831–1836
19 Hasan Pui Monoarfa 1836–1851
20 Abdullah (Mbuinga) Pui Monoarfa 1851–1859
21 Zainal Abidin Monoarfa 1859–1878

Daftar Pustaka suntiang

  • Rosenberg, C. B. H. (1865). Reistogten in de afdeeling Gorontalo: gedaan op last der Nederlandsch Indische regering (Vol. 10). F. Muller.
  • Riedel, J. G. F. (1870). De landschappen Holontalo, Limoeto, Bone, Boalemo en Kattinggola, of Andagile: Geographische, statistische, historische en ethnographische aanteekeningen.
  • Riedel, J. G. F., & Behrnauer, W. F. A. (1871). Die Landsehaften Holontalo, Limoeto, Bone, Boalemo und Kattinggola oder Andagile mit geographischen, statistischen, geschichtlichen und ethnographischen Anmerkungen (Schluss). Zeitschrift für Ethnologie, 3, 397-408.
  • Herbig, G. (1896). Aktionsart und Zeitstufe. Indogermanische Forschungen, 6, 157.
  • Riedel, J. G. F. (1904). Aus der Holontalo-und der Tominisprache. In Volksdichtung aus Indonesien (pp. 318-340). Springer, Dordrecht.
  • Rohlfs, G. (1871). Henry Noel von Bagermi. Zeitschrift für Ethnologie, 3, 253-255.
  • Riedel, J. G. F. (1885). De oorsprong en de vestiging der Boalemoërs op Noord-Selebes. Bijdragen tot de Taal-, Land-en Volkenkunde van Nederlandsch-Indië, 34, 495-521.
  • Schröder, E. E. W. G. (1908). Gorontalosche woordenlijst. M. Nijhoff.
  • Nur, S. R. (1979). Beberapa aspek hukum adat tatanegara kerajaan Gorontalo pada masa pemerintahan Eato (1673-1679). Universitas Hasanuddin (UNHAS).
  • Haga, B. J. (1981). Lima Pahalaa: susunan masyarakat, hukum adat, dan kebijaksanaan pemerintahan di Gorontalo. Djambatan.
  • Amin, B. (2012). Islam, Budaya dan Lokalitas Gorontalo. Dalam Jurnal Sejarah dan Budaya (KURE). Manado. Balai Pelestarian Nilai Budaya Manado.
  • Apriyanto, J. (2001). Konflik Gorontalo-Hindia Belanda periode 1856-1942 (Doctoral dissertation, Universitas Gadjah Mada).
  • Damis, M. (2016). Ikrar U Duluwo Limo Lo Pahalaa: Bentuk Kesadaran Etnis Gorontalo Era Prakolonial. HOLISTIK, Journal Of Social and Culture.
  • Baruadi, M. K. (2013). Sendi Adat dan Eksistensi Sastra: Pengaruh Islam dalam Nuansa Budaya Lokal Gorontalo. EL HARAKAH (TERAKREDITASI), 14(2), 293-311.
  • Ismail, L. (2017). Pelayaran Tradisional Gorontalo Abad XIX. Skripsi, 1(231411068).
  • Sirajuddin, S. (2018). Peran Para Sultan dalam Penyebaran Islam di Gorontalo. Al-Qalam, 14(1), 57-74.
  • Hunowu, R. P. S. (2019). Kajian Bentuk Visual Dan Analisis Ornamen Pada Masjid Hunto Sultan Amay Gorontalo (Doctoral dissertation, Universitas Komputer Indonesia).
  • Amin, B. (2017). Lokalitas Islam Gorontalo. Suyatno Ladiqi, Ismail Suardi Wekke, Cahyo Seftyono, 1.
  • Hasanuddin, H. Pelayaran Niaga, Bajak Laut, Perkampungan Pedagang di Gorontalo. Walasuji, 9(2), 261-275.
  • Adiatmono, F. (2017). The Weapons Kingdom of Gorontalo (Form, Symbols, and History). International Journal of European Studies, 1(1), 7.

Rujuakan suntiang

  1. "Salinan arsip". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2019-11-12. Diakses tanggal 2019-11-12. 
  2. Amin, B. (2017). Lokalitas Islam Gorontalo. Suyatno Ladiqi, Ismail Suardi Wekke, Cahyo Seftyono, 1.