Gangsa marupoan sabuah instrumen nan tagabuang dalam ensambel atau barungan gamelan nan bilahnyo tabuek dari parunggu. Gangsa ko tamasuak dalam parangkek gamelan nan bajumlah ampek gangsa di dalamnyo. Biasonyo dimainan untuak mambuek elaborasi melodi nan dinamoan ubit-ubitan, kotekan, atau cecandetan. Gangsa tadiri dari sapuluah bilah nan oktafnyo labiah tinggi saoktaf daripado giying. Gangsa dibuek sacaro bapasangan jo manggunoan sistem ombak atau ngumbang jo ngisep. Salain itu Gangsa marupoan jinih kesenian dari duo daerah yaitu Jawa jo Bali.[1]

Jinih suntiang

Gangsa Gantuang Kantil suntiang

Gangsa Gantuang Kantil marupoan jinih tungguhan bilah nan digunoan di parangkek gamelan Semar Pegulingan Saih Lima nan berlaras pelog 5 nada. Bntuak bilan nan digunoan dalam jinih gangsa ko adolah bantuak bilah kalor atau usuk nan dipasang tagantuang jo jangat. Urutan nada-nada dalam gangsa gantung kantil adolah ding, dong, deng, dung, dang. Tampek bilah atau pelawah tungguhan ko manggunoan bumbung sabagai resonator. Fungsi tungguhan gangsa gantung kantil yaitu manggarap gending jo baragam pola tabuhan, sehingga mambantuak tabuhan jalinan atau candetan.[2]

Gangsa Gantuang Pemade suntiang

Gangsa Gantung Pemade marupoan tungguhan bilah nan digunoan dalam parangkek gamelan Semar Pegulingan Saih Lima nan berlaras pelog 5 nada. Bntuak bilan nan digunoan dalam jinih gangsa ko adolah bantuak bilah kalor atau usuk nan dipasang tagantuang jo jangat. Urutan nada-nada dalam gangsa gantung pemade adolah ding, dong, deng, dung, dang. Fungsinyo ampia samo jo Gangsa Gantung Kantil.[3]

Gangsa Jongkok Pemade suntiang

Gangsa Jongkok Pemademarupoan jinih tungguhan bilah nan digunoan di parangkek gamelan Semar Pegulingan Saih Lima nan berlaras pelog 5 nada. Bantuak bilan nan digunoan dalam jinih gangsa ko adolah bantuak bilahan penjalin atau tundun klipes nan dipasang sacaro dipacek. Urutan nada-nada dalam gangsa jongkok pemade adolah ding, dong, deng, dung, dang.[4]

Gangsa Jongkok Curing suntiang

Gangsa Jongkok Curing marupoan jinih tungguhan gangsa jongkok nan manggunoan bilahan penjalin atau tundun klipes nan tabuek dari perunggu atau kerawang. Bilah tu dipasang jo caro dipacek. Bilah dilatakan di ateh pelawah nan tabuek dari kayu, kayu tu dihias jo sajumlah pola ukiran nan manggunoan bambu sabagai resonator. Tungguhan gangsa jongkok curing digunoan dalam parangkek gamelan Gong Gede sabanyak 2 buah nan masiang-masiang manggunoan sistem nada ngumbang-ngisep. Masiang-masiang bilah punyo ukuran nan babeda-beda.

Ukuran bilah gangsa jongkok curing nan ado di gamelan Taman Budaya Surakarta:

  • Bilah ka-1, nada dang : panjang 18.5 cm lebar 5.2 cm
  • Bilah ka-2, nada ding : panjang 22 cm lebar 6 cm
  • Bilah ka-3, nada dong : panjang 21.5 cm lebar 5.8 cm
  • Bilah ka-4, nada deng : panjang 20 cm lebar 5.4 cm
  • Bilah ka-5, nada dung : panjang 18.5 cm lebar 5.2 cm

Tungguhan gangsa jongkok curing manggunoan 5 bilahan nan banada dang, ding, dong, deng, dung.[5]

Gangsa Jongkok Kantil suntiang

Gangsa Jongkok Kantil marupoan jinih tungguhan nan digunoan dalam parangkek gamelan Semar Pegulingan Saih Lima nan berlaras pelog 5 nada.Bantuak bilan nan digunoan dalam jinih gangsa ko adolah bantuak bilahan penjalin atau tundun klipes nan dipasang sacaro dipacek. Urutan nada nan digunoan dalam jinih gangsa ko adolah ding, dong, deng, dung, dang. Tampek bilah atau pelawah tungguhan ko manggunoan bumbung sabagai resonator. Satiok ciek parangkek gamelan manggunoan 2 tungguh gangsa jongkok kantil nan marupoan tungguh pasangan. Masiang-masiang manggunoan sistem nada ngumbang ngisep jo manggunoan teba wilayah nada tatantu. Tungguhan nan manggunoan sistem nada ngumbang, suaronyo labiah gadang dari tungguhan nan manggunoan sistem nada ngisep.[6]

Gangsa Jongkok Pengakep suntiang

Gangsa Jongkok Pengakep adolah jinih gangsa jongkok nan digunoan pado gamelan Gong Gede. Parangkek gamelan Gong Gede di Desa Batur manggunoan 4 tungguh gangsa jongkok pengakep, 2 tungguh manggunoan sistem nada ngumbang, jo 2 tungguh lainnyo manggunoan sistem nada ngisep. Satiok tungguh gangsa jongkok pengakep ditabuah dek saurang pengrawit manggunoan panggul.

Tungguhan gangsa jongkok pengakep punyo ukuran pelawah jo teba wilayah nada nan labiah ketek dari gangsa jongkok penunggal. Bantuak pelawahnya samo jo gangsa jongkok penunggal, nan babeda hanyo di ukurannyo. Gangsa jongkok pengakep manggunoan 5 nada atau bilah babantuak belahan penyalin nan urutan nadanyo dang, ding, dong, deng, dung.

Ukuran bilah:

  • Bilah ka-1, nada dang  : panjang 23.5 cm lebar 6.8 cm
  • Bilah ka-2, nada ding  : panjang 27.5 cm lebar 7.7 cm
  • Bilah ka-3, nada dong  : panjang 26.5 cm lebar 7.5 cm
  • Bilah ka-4, nada deng  : panjang 25.6 cm lebar 7.2 cm
  • Bilah ka-5, nada dung  : panjang 24.5 cm lebar 7.7 cm[7]

Gangsa Jongkok Penunggal suntiang

Gangsa Jongkok Penunggal biasanyo digunoan untuak malangkokan parangkek gamelan Gong Gede.

Rujuakan suntiang

  1. Admin (2020-01-17). "Mengulas 13 Alat Musik Tradisional Bali yang Eksotis". Gasbanter Journal. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2022-10-06. Diakses tanggal 2020-11-29. 
  2. Sukerta, Pande Made (2001). Jenis-Jenis Tungguhan Karawitan Bali. Proyek Pengembangan Media Kebudayaan Direktorat Jenderal Kebudayaan Departemen Pendidikan Nasional Republik Indonesia. pp. 36. ISBN 979-95068-3-2. 
  3. Sukerta, Pande Made (2001). Jenis-Jenis Tungguhan Karawitan Bali. Proyek Pengembangan Media Kebudayaan Direktorat Jenderal Kebudayaan Departemen Pendidikan Nasional Republik Indonesia. pp. 40. ISBN 979-95068-3-2. 
  4. Sukerta, Pande Made (2001). Jenis-Jenis Tungguhan Karawitan Bali. Proyek Pengembangan Media Kebudayaan Direktorat Jenderal Kebudayaan Departemen Pendidikan Nasional Republik Indonesia. pp. 44. ISBN 979-95068-3-2. 
  5. Sukerta, Pande Made (2001). Jenis-Jenis Tungguhan Karawitan Bali. Proyek Pengembangan Media Kebudayaan Direktorat Jenderal Kebudayaan Departemen Pendidikan Nasional Republik Indonesia. pp. 48. ISBN 979-95068-3-2. 
  6. Sukerta, Pande Made (2001). Jenis-Jenis Tungguhan Karawitan Bali. Proyek Pengembangan Media Kebudayaan Direktorat Jenderal Kebudayaan Departemen Pendidikan Nasional Republik Indonesia. pp. 52. ISBN 979-95068-3-2. 
  7. Sukerta, Pande Made (2001). Jenis-Jenis Tungguhan Karawitan Bali. Proyek Pengembangan Media Kebudayaan Direktorat Jenderal Kebudayaan Departemen Pendidikan Nasional Republik Indonesia. pp. 56. ISBN 979-95068-3-2.