Karajaan Campo

karajaan di Asia Tenggara
(Dialiahkan dari Champa)

Karajaan Campo or Tsiompa (Cham: Campa; Vietnam: Chăm Pa) adolah karajaan nan parnah menguasai wilayah nan kini tamasuak Vietnam Tangah jo Salatan dari sajak kiro-kiro abaik kaduo Sabalun Masehi, sabalun dikuasai jo Kaisar Mihn Mang di taun 1832.[1] Dulunyo karajaan iko namonyo nagara Campa (Sansekerta: नगरः चम्पः; Khmer) dalam prasasti Champa jo Kamboja, Chăm Pa di bahaso Vietnam (Chiêm Thành) jo 占城 (Zhànchéng) dalam bahaso Cino.

Karajaan Champa

Campa
192–1832
The territory of Champa circa 1000–1100, depicted in green, lay along the coast of present-day southern Vietnam. To the north (in yellow) lay Đại Việt; to the west (in blue), Angkor.
The territory of Champa circa 1000–1100, depicted in green, lay along the coast of present-day southern Vietnam. To the north (in yellow) lay Đại Việt; to the west (in blue), Angkor.
Ibu kotaIndrapura
(875–978)

Vijaya
(978–1485)

Panduranga
(1485–1832)
Bahaso nan umum digunokanChamic languages, Sanskrit, Old Malay
Agamo
Cham Folk religion, Hinduism and Buddhism, later Islam
PamarintahanMonarchy
Sijarah 
• Didirikan
192
• Pandurangga annexed by Kingdom of Vietnam's Nguyễn dynasty
1832
Digantian dek
Nguyễn Dynasty
Sekarang bagian dari Vietnam
 Laos
 Cambodia


Urang Campo Vietnam jo Kamboja adolah nan tasiso dari karajaan tu. Inyo mangecek pakai bahaso Campo, subfamili dari bahaso Malayu-Polinesia nan takaik arek jo bahaso Malayu jo Bali-Sasak.

Karajaan Campo didahului di wilayah tu dek karajaan Lâm Ấp (Vietnam), atau Linyi (林邑, Lim Ip dalam bahaso Cino Tangah), nan ado sajak taun 192 Masehi; walau hubuangan sijarah antaro Linyi jo Campo indak jaleh. Campo mancapai puncak kajayaannyo pado abaik ka-9 jo ka-10. Sudah tu, mulai turun dek didasak Đại Việt, pamarintahan Vietnam nan bapusek di wilayah Hanoi moderen. Pado tahun 1832, kaisar Vietnam Minh Mạng menggabuangan wilayah Campo nan tarsiso.

Agamo Hindu, nan dilakuan malalui pataruangan jo penjajahan wilayah dari nagari tatangga Funan wakatu abaik ka-4 M, mambantuak seni jo budaya karajaan Campo salamo barabaik-abaik, sarupo nan bisa diliek banyak patuang Hindu Campo jo kuil-kuil bata sirah nan mahiasi pamandangan di tanah Campo. Mỹ Sơn, bakeh pusat agamo, jo Hội An, satu kota palabuahan utamo Campo, kini manjadi Situs Warisan Dunia. Kini ko, banyak urang Campo baragamo Islam, patobatan nan dimulai pado abaik ka-10, jo kaum Royals alah sapanuahnyo mamaluak agamo pado abaik ka-17; inyo disabuik jo Bani Cham (dari bahasa Arab: Bani). Namun, ado juo Balamon Cham (dari bahaso Sanskerta: Brahman) nan masih mempatahankan jo malestarikan iman, ritual, dan festival Hindu-nyo. Balamon Cham adolah satu dari hanya duo urang Hindu asli non-India nan masih iduik di dunia, jo budayo nan alah ado sajak ribuan tahun lalu. Nan lainnyo adolah Hindu Bali dari Bali, Indonesia.

Etimologi suntiang

Namo Campo barasal dari kato Sansekerta campaka (disabuik: tʃaɱpaka), nan bararti marujuak ka Magnolia champaca, spesies batang kayu nan bungonyo tanamo harumnyo.[2]

Historiografi suntiang

Sumber suntiang

 
Kapalo Siwa Cham iko tabuek dari elektrum kiro-kiro taun 800. Elektrum manghiasi kosa, atau salongsong logam nan dipasang pado liṅgam. Urang tahu jo Siwa dek gaya abuak chignon yang tinggi jo mata katigo di kaniangnyo.

Historiografi Campo ado tigo sumber:

  • Siso-siso fisik, tamasuak struktur jo runtuahan bata, sarato pakekan batu;
  • Prasasti dalam bahaso Campo jo Sanskerta pado parmukoan batu lainnyo;
  • Sijarah Cino jo Vietnam, laporan diplomatik, jo teks-teks lain sarupo nan disadioan dek Jia Dan.[3]

Teori Manyaluruah suntiang

 
Mahkota Campo di abaik ka 7 jo 8. (Museum Sejarah Vietnam)

Pangatahuan moderen mamuncuan duo teori nan basaiang dalam historiografi Campo. Ahli sapakaik bahasonyo sacaro sijarah, Campo dibagi manjadi babarapo wilayah atau karajaan nan taseba dari selatan ka utara di sapanjang pantai Vietnam moderen dah tu disatuan dek bahaso, budayo, jo warisan nan samo. Diakui bahasonyo catatan sijarah indak samo-samo kayo untuak masiang-masiang daerah dalam satiok pariode sijarah. Misalnyo, pado abaik ka-10 M, manuruik catatannyo Indrapura adolah nan paliang kayo; pado abaik ka-12 Masehi, nan takayo adolah Vijaya; sasudah abaik ka-15 Masehi, nan takayo adolah Panduranga. Babarapo ahli alah maliek parubahan catatan sijarah iko untuak menampakan pagarakan ibu kota Campo dari satu tampek ka tampek lain. Menuruiknyo jikok abaik ke-10 Indrapura nan paliang kayo, itu dek Indrapura adolah ibu kota Campo. Ahli nan lain mambantahnyo, bapandapek bahasonyo Campo indaklah nagari kasatuan, jo bapandapek bahasonyo adonyo catatan sijarah nan sangaik kayo untuak satu daerah dalam pariode tatantu indak dapek manjadi dasar untuak manjadian wilayah tu sabagai ibu kota Campo dalam nagara kasatuan di maso tu.[4]

Sijarah suntiang

Sumber Pangaruah Budayo Asiang suntiang

 
Abjad Cham tatulih di batu

Salamo baabaik-abaik, budayo jo masyarakaik Cham dipangaruahi dek kakuatan nan datang dari Kamboja, Cino, Jawa, jo India. Lâm Ấp, nagara pandahulu di wilayah tu, mamulai kabaradaannyo pado taun 192 M sabagai koloni Cino nan mamisahan diri. Surang pajabaik mambarontak malawan pamarintahan Cino di Vietnam tangah, sudah tu, Lâm Ấp didirian pado taun 192.[5] Pado abaik ka-4 M, parang jo Karajaan Funan nan batatangga di Kamboja mamparabuikan wilayah Fiji mambuek masuaknyo budayo India ka masyarakaik Cham. Bahaso Sanskerta dijadian sabagai bahaso ilmiah, jo agamo Hindu, tarutamo Shaivisme, manjadi agamo nagara. Sajak abaik ka-10 sataruihnyo, padagangan maritim Arab di wilayah tu mambaok pangaruah budayo jo agamo Islam nan maningkek. Campo manjadi pangubuang pantiang dalam padagangan rampah-rampah, mulai dari Taluak Persia ka Cino Selatan, jo di jalua maritim Arab di Asia Tenggara sabagai pamasuak lidah buayo. Walau acok tajadi parang antaro Campo jo Kamboja, keduo nagara saliang badagang jo pangaruah budayo muncua duo arah. Kaluarga karajaan dari keduo nagara acok manikah. Campo punyo hubuangan dagang jo budayo nan arek juo ko karajaan maritim Sriwijaya nan kuek jo kudian samo Majapahit dari Kapulauan Malayu.

Bukti nan dikumpuaan dari kajian bahaso di sakitaran daerah Aceh manunjuakan bahasonyo pangaruah budayo Champ nan sangaik kuek ado di Indonesia; iko ditunjuakan dek panggunoan bahaso Cham sabagai bahaso utamo di wilayah pasisia Aceh. Ahli bahaso picayo bahasonyo bahaso Aceh, marupokan turunan dari bahaso Proto-Cham, tapisah dari bahaso Cham sakitar milenium partamo. Tapi, pandangan ilmiah tantang sipaik nan pasti dari hubungan Aceh-Cham ko masih babeda-beda.[6]

Bantuak jo Parkambangan suntiang

Urang Campo adolah katurunan dari masyarakaik palauik nan mancapai darek Asia Tenggara dari Kalimantan pado maso kabudayaan Sa Huỳnh, pandahulu kerajaan Campo. Bahaso Cham adolah bagian dari kaluarga Austronesia. Manuruik sabuah panalitian, Campo takaik dakek jo Urang Aceh moderen di bagian utara Sumatra.[7]

Manuruik Urang Cino Han, nagara Campo tanamo sabagai 林邑 Linyi[8] dalam bahaso Mandarin jo Lam Yap dalam bahaso Kanton jo untuak Urang Vietnam, Lâm Ấp (nan marupoan panyabuikan Sino-Vietnam dari 林邑). Campo iko didirian pado taun 192 M.[9][10]

Sakitar abaik ka-4 M, pamarintahan Campo mulai banyak maambiak pangaruah India, mungkin dek karano tatangganyo, Funan. Agamo Hindu muncua katiko Campo mulai membuek prasasti batu Sanskerta jo mandirian kuil-kuil Hindu bata merah. Rajo partamo nan diakui dalam prasasti tu adolah Bhadravarman,[11][12] nan mamarintah dari taun 380 M sampai 413 M. Pado Mỹ Sơn, Rajo Bhadravarman mambangun sabuah lingga banamo Bhadresvara,: 324 nan namanyo adolah gabuangan dari namo rajo surang jo namo dewa Hindu -dewa Siwa.[13] Panyambahan rajo dewa asli banamo Bhadresvara jo namo-namo lainnyo masih balanjuik barabaik-abaik lamonyo.[14]

Rudravarman dari Campo mandirian dinasti baru pado tahun 529 M dan digantian dek anak laki-lakinyo Shambuvarman. Shambhuvarman mambangun baliak candi Bhadravarman dan manamoinyo manjadi Shambhu-bhadreshvara. Inyo maningga dunia pado taun 629 dan digantian samo anak laki-lakinyo Kandarpadharma nan maningga dunia pado tahun 630-31. Kandarpadharma digantian samo anak laki-lakinyo Prabhasadharma nan maningga pado taun 645.[15]

Antaro abaik ka 7 sampai 10 M, pamarintah Cham bangkik manjadi kakuatan angkatan lauik; karano palabuahan Campo pantiang untuak padagang satampek jo asiang, tantara Campo ikuik mangandalian pardagangan rampah-rampah jo sutra di Lauik Cino Salatan, antaro Cino, kapulauan Indonesia, jo India. Inyo manambah kayonyo dari rute pardagangan indak hanyo dari ekspor gadiang jo lidah buayo, tapi dek pambajakan jo panyarangan bagai.[16] Tapi, maningkeknyo pangaruah Campo jadi parhatian surang thalassocracy tatangga nan maliek Campo sabagai lawan, Urang Jawa (Javaka, mungkin marujuak ka panguaso Sriwijaya dari Samananjuang Malayu, Sumatra jo Jawa). Pado 767 Masehi, pantai Tonkin dijajah dek tantara Jawa (Daba) jo parompak Kunlun,[17] [18]Campo sudah tu diserbu dek kapa Jawa atau Kunlun pado 774 M jo 787 M.[19][20] [21]Pado 774 M Po-Nagar di Nha- trang diserbu parompak maancuaan kuil-kuil, samantaro pado taun 787 M sarangan ditujukan ka Phang-rang.[22][23][24]

Kamunduran suntiang

Wakatu Parang Cham-Vietnam (1471 M), Campo kalah samo Vietnam, ado 120.000 orang ditangkok atau dibunuah, dan karajaan itu dturunkan manjadi bagian ketek dakek Nha Trang jo banyak Urang Campo lari ka Kamboja.[25][26]

Geografi Sijarah Campo suntiang

 
Parang antaro tantara lauik Campo malawan Khmer, pado ukiran batu di Bayon

Antaro abaik ka-2 jo ka-15 M, Campo kadang tamasuak provinsi moderen Quang Nam, Quang Ngãi, Bình Định, Phu Yên, Khánh Hòa Ninh Thuận, dan Bình Thuận. Walaupun wilayah Campo tamasuak daerah pagunuangan di sabalah Barat dataran pantai sampai ka Laos kini, kabanyakan, Urang Campo tatap manjadi palauik nan ado untuak badagang, jo mampartahankan babarapo tampek tingga jo ukuran barapo pun dari pantai. .

Dalam sijarahnyo Campo tadiri dari labiah limo karajaan:

  • Indrapura ("Koto Indra") adolah ibu kota Campo dari sakitar 875 M sampai sakitar 1000 M. Inyo talatak di desa moderen Đồng Dương, dakek koto moderen Da Nang. Ado juo di wilayah Da Nang koto Cham kuno Singhapura ("Koto Singo"), lokasi nan alah dikatahui sabagai situs arkeologi kampuang modern Trà Kiệu, jo lambah Mỹ Sơn,[27] di mano sajumlah kuil jo manara nan ancua masih bisa diliek. Palabuahannyo ado di Hội An moderen. Wilayah nan parnah dikuasai dek karajaan iko adolah provinsi Quảng Bình maso kini, Quịng Trị, jo provinsi Thừa Thiên – Huế.
  • Amaravati barado di Provinsi Quang Nam maso kini. Panyabuikan namo Amaravati paliang partamo adolah dari prasasti taun 1160 M di Po Nagar.
 
Dari dakek, prasasti baaksara Campo pado tugu Po Nagar, 965. Prasasti iko manulihan prestasi rajo-rajo Campo.
  • Vijaya talatak di Provinsi Bình Định maso kini. Panyabuikannyo ado dalam prasasti 1160 Masehi di Po Nagar. Ibukotanyo dikatahui sabagai situs arkeologi di Cha Ban. Palabuahannyo maso kini adolah Qui Nhơn. Panggalian pantiang alah dikarajoan juo di dakek Thap Mắm, nan mungkin merupokan pusek kaagamoan jo budayo. Vijaya manjadi pusek politik jo budaya Campo sakitar 1000 M, katiko ibukota utara Indrapura ditinggaan dek adonyo takanan dari Viet. Namun tatap manjadi pusek Campo sampai tahun 1471 M, katiko dirabuik oleh Việt jo pusek Campo dipindahan ka salatan. Pado masonya, karajaan Vijaya mangandalian sabagian gadang Provinsi Quang-Nam, Quang-Ngai, Bình Định, jo Phú Yên.
  • Kauthara barado di daerah moderen di Provinsi Khánh Hòa. Pusek kaagamoan jo budayonyo adolah kuil Po Nagar, babarapo manara nan masih tagak di Nha Trang. Kauthara partamo kali disabuik dalam prasasti 784 M di Po Nagar.
  • Panduranga balokasi di daerah Rang Phan maso kini ko di Provinsi Ninh Thuận. Panduranga adolah nan tarakhir dari wilayah Cham nan digabuangkan dek Vietnam. Panduranga partama kali disabuikan dalam prasasti 817 M di Po Nagar.

Di ampek karajaan ado duo suku utamo: "Dừa" (bararti "karambia" dalam bahaso Vietnam) jo "Cau" (bararti "areca catechu" dalam bahaso Vietnam). Dừa tingga di Amravati jo Vijaya, sadangkan Cau tingga di Kauthara jo Panduranga. Keduo suku babeda adaik jo kabiasaannyo samo kapantiangan nan batantangan sainggo banyak bacakak jo parang. Tapi inyo biasonyo dapek manyalasaian pasalisiahan malalui kawin campua.[28]

Agamo suntiang

Hindu jo Budha suntiang

Apsara jo Saraswati (suok)
Siva manari, abaik ka-10
Seni Champa, kuil Hindu jo patuang alah ditamukan di banyak tampek di Vietnam.

Samantaro tu kini Urang Campo Balamon adolah satu-satunyo umaik Hindu nan masih hiduik di Vietnam, wilayah iko parnah manjadi tampek babarapo budayo Hindu nan paliang indah jo basumangaik di dunia. Faktanyo, saluruah wilayah Asia Tenggara adolah rumah bagi banyak karajaan Hindu nan canggih. Dari Angkor di nagara tetangga, Kamboja, ka Jawa dan Bali di Indonesia.[1]

 
Patuang abaik ka-13 dalam gaya Thap Mắm, manggambarkan Garuda mamakan ula..

Sabalun Campo dikuasai dek kaisar Đại Việt - Trần Thánh Tông pado taun 1471, agamo utamo urang Campo adolah Hindu, jo kabudayaannyo sangaik dipangaruahi dek agamo India. Hindu Campo sangaik Shaiva jo sacaro bebas digabuang jo unsua-unsua agamo satampek sarupo pamujaan dewi Bumi Lady Po Nagar. Simbol utamo Shaivism Campo adolah lingam, mukhalinga, jaṭāliṅgam, liṅgam nan tasegmentasi, jo kośa.

  • Liṅga (atau liṅgam) adolah tonggak batu hitam sabagai tando Siwa. Rajo-rajo Campo acok mambangun lingga batu sabagai gambar agamo nan utamo di kuil-kuil karajaan. Namo nan akan diagiah rajo Cham untuak lingga biasonyo adolah gabuangan namo raja surang ditambah buntuik "-iśvara", nan adolah singkekan dari Shiva.[29]
  • Mukhaliṅga adolah lingga nan alah dilukis atau diukia gambar Siwa sabagai manusia atau muko manusia.
  • Jaṭāliṅga adolah lingga nan di atehnyo taukia bantuak abuak chignon Siwa.
  • Liṅga nan tasegmentasi adolah pos lingga nan dibagi manjadi tigo bagian untuak mawakili tigo jinih Katuhanan atau Trimurti Hindu: bagian nan bawah, babantuak kotak, mawakili Brahma; bagian tangah, babantuak sagi lapan, mawakili Wisnu, jo bagian ateh, babantuak bulek, mawakili Siwa.
  • Kośa adolah karanjang tabuang dari logam mulia nan digunoan untuak manutuik lingga. Sumbangan kośa untuak hiasan liṅga lah nan membedaaan Shaivism Campo. Rajo-rajo Campo maagiah namo Kośa jo caro nan samo sarupo manamoi linga-nyo surang.[30]

Janyonyo Hindu dalam agamo karajaan Cham taputuih pado abaik ka-9 jo ka-10, katiko dinasti di Indrapura (Đồng Dương modern, Provinsi Qu Namng Nam, Vietnam) mamaluak agama Budha Mahayana sabagai imannyo. Seni Budha Đồng Dương mandapek pujian dek kaasliannyo.

Mulai abaik ka 10 M, Hindu baliak manjadi agamo utamo urang Campo. Babarapo situs nan alah mambuek karya pantiang seni reliji jo arsitektur dari pariode iko adolah, Mỹ Sơn, Khương Mỹ, Trà Kiệu, Chanh Lo, jo Tháp Mắm.

Islam suntiang

Islam mulai maju di Campo sasudah abaik ka-10. Pado abaik ka-17, kaluarga karajaan Cham alah mamaluak Islam. Kabanyakan Urang Campo kini tabagi rato antaro pangikuik Islam jo Hindu, dimano kabanyakan Urang Campo Vietnam adolah Urang Hindu sadangkan kabanyakan Urang Campo Kamboja adolah Muslim, walaupun ado diantaronyo umaik Buddha Mahayana nan taruih ado.

Catatan Indonesia pado abaik ke-15 manunjuakan pangaruah Putri Daravati, surang Campo, masuak Islam,[31] dan mampangaruahi suaminyo, Kertawijaya, panguaso katujuah Majapahit untuak maubah kaluarga karajaan Majapahit ka Islam. Makam Islami Putri Campo (Putri Campo) dapek ditamui di Trowulan, Jawa Timur, situs ibukota kekaisaran Majapahit.[32] Pado abaik ka 15 sampai 17, Muslim Campo mampartahankan hubuangan baiak jo Kasultanan Aceh malalui parnikahan dinasti. Kasultanan iko talatak di ujuang utaro Sumatra dan marupokan pandukuang aktif agamo Islam di kapulauan Indonesia.

Ekonomi suntiang

Beda jo Đại Việt, ekonomi Campo indak dari batani. Sabagian adolah palauik, urang Campo sangaik suko pai jo mambangun hubuangan dagang, bukan hanyo palabuahan utamo di Hội An, Thị Nại tapi sampai ka padalaman pagunuangan. [33]Pardagangan maritim ado dek sumua nan manyadioan aia sajuak untuak urang Campo jo kapa-kapa asiang di sapanjang pantai Campo jo pulau-pulau Cù Lao Chàm jo Lý Sơn.[34] Samantaro Kenneth R. Hall bapandaek bahasonyo Campo indak dapat baarok ka pajak dagang untuak pamasuakan, tapi sebaliaknyo mambiayai pamarintahannyo dek manyarang nagara-nagara tatangga, Hardy bapandapek bahasonyo makmurnyo nagara tu dek karano dagang.

Banyak barang ekspor Campo barasal dari padalaman pagunuangan, dari Attapeu di Laos salatan.[35] Barang tu tamasuak ameh jo perak, budak, binatang, kayu baharago.[36] Sajauah ko, barang ekspor nan paliang pantiang adolah kayu gaharu. Iko adolah satu-satunyo barang nan disabuikan Marco Polo dan juo mambuek taparangah padagang Arab Sulaiman babarapo abaik sabalunnyo.[37] Sabagian banyak mungkin diambiak dari batang kayu Aquilaria crassna, samo sarupo kayu gaharu di Vietnam maso kini ko.[38]

Siso-siso Arkeologi suntiang

 
Mỹ Sơn adolah situs koleksi runtuahan Cham nan tagadang.
 
runtuahan Đồng Dương.

Reliji suntiang

  • Mỹ Sơn dakek kota Hội An di Sungai Thu Bồn. Didirian dek Bhadravarman I pado abaik ka-5 M, Vikrantavarman mamulai program pambangunan gadang di abaik ka-7. Pambangunan balanjuik sampai 1157 M di bawah Harivarman.
  • Po Nagar di Kauthara, di palabuhan, tadiri dari anam kuil jo aula batonggak. Didirian sabalum abaik ka 7 Masehi, sabuah struktur kayu dibaka pado taun 774 Masehi. Satyavarman mamulai pambangunan gadang pado taun 757 Masehi. Satu manara dari tahun 813 Masehi dan pambangunan balanjuik sampai taun 1256 Masehi.
  • Đồng Dương didirian dek Jaya Indravarman pado taun 875 Masehi. Sabagian gadang lingkuangannyo hancua salamo Parang Vietnam. Situs iko tadiri dari tigo pangadilan gadang, balai partamuan gadang, jo cagar alam candi utamo. Duo patuang parunggu, satu dari Buddha jo satu lai dari Avalokiteśvara basobok di situs
  • Po Klaung Garai di Panduranga (Phan Rang).
  • Po Roma.
  • Po Sah Inu di Hamu Lithit (Phan Thiết).

Pusek Partahanan suntiang

  • Qusu, nan talatak di ateh Sungai Kiến Giang, alah ado pado abaik ka-4 Masehi jo tamasuak tembok samo banda nan alah dipaelokan sarupo pusek-pusek lainnyo. Qusu dibarantian dek Urang Cino pado taun 446 Masehi, "kasado panduduak nan baumua di ateh 15 taun dibunuah pakai pedang" jo sabanyak 48.000 ameh diambiak.
  • Song Luy talatak di pantai salatan Tanjuang Dinh.
  • Thanh Ho talatak di tapi utaro Sungai ằà Rằng.
  • Caban mungkin adolah ibu kota Vijaya.
  • Chau Xa.
  • Tra Kieu talatak di dakek Sungai Hue.
  • Canh Tien talatak di utaro Quy Nhon dan kamungkinan tampek istano karajaan.
  • Trà Kiệu atau Simhapura, barasal dari duo sampai tigo abaik sabalun masehi sampai abaik ka-6 atau ka-7 M.

Babarapo sumua nan digunoan untuak sumber aia barasiah ka Cham jo kapa-kapa asiang masih ado. Sumua cham tanamo dek bantuknyo nan petak. Inyo masih digunoan dan manyadioan aia sajuak bahkan salamo musim kamarau.[39]

Museum suntiang

 
Padusi Campomanari di stupa Poklong Garai di Phan Rang.

Koleksi patuang Cham banyak basobok di Museum Patuang Cham Da Nang (sebelunnyo tanamo sabagai "Musée Henri Parmentier") di kota pantai Da Nang. Museum iko didirian pado taun 1915 dek cendikiawan Parancih, jo dianggok sabagai satu nan paliang rancak di Asia Tenggara. Museum lainnyo punyo koleksi seni Cham adolah:

  • Museum of Fine Arts, Hanoi
  • Museum of History, Hanoi
  • Museum of Fine Arts, Saigon
  • Museum of History, Saigon
  • Musée Guimet, Paris

Kutipan suntiang

  1. a b Parker, Vrndavan Brannon. "Vietnam's Champa Kingdom Marches on". Hinduism Today. Diakses tanggal 21 November 2015. 
  2. "Champa, Sanskrit Dictionary for Spoken Sanskrit". spokensanskrit.org. Diakses tanggal 2019-01-16. 
  3. Higham, C., 2014, Early Mainland Southeast Asia, Bangkok: River Books Co., Ltd., ISBN 9786167339443
  4. Maspero, Le royaume de Champa, represented the thesis that Champa was politically unified. Vickery, "Champa Revised", challenges that thesis.
  5. Stacy Taus-Bolstad (2003). Vietnam in Pictures. Twenty-First Century Books. p. 20. ISBN 0-8225-4678-7. https://books.google.com/books?id=3U014Ik_cvAC&pg=PA20. Diakses pado 9 Januari 2011. 
  6. Paul Sidwell. "Acehnese and the Aceh-Chamic Language Family". Academia. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2019-11-12. Diakses tanggal 2019-11-12. 
  7. Thurgood, Graham (1999). From Ancient Cham to Modern Dialects. ISBN 9780824821319. https://books.google.com/?id=MBGYb84A7SAC&pg=PA25&lpg=PA25&dq=Cham+kelantanese#PPA4,M1. Diakses pado 28 Desember 2014. 
  8. "Champa - ancient kingdom, Indochina". 
  9. Stacy Taus-Bolstad (1 January 2003). Vietnam in Pictures. Twenty-First Century Books. pp. 20–. ISBN 978-0-8225-4678-8. https://books.google.com/books?id=3U014Ik_cvAC&pg=PA20#v=onepage&q&f=false. 
  10. Haywood, John; Jotischky, Andrew; McGlynn, Sean (1998). Historical Atlas of the Medieval World, AD 600-1492. Barnes & Noble. pp. 3.31. ISBN 978-0-7607-1976-3. https://books.google.com/books?id=YQMUNgAACAAJ. 
  11. "Britannica Academic". m.eb.com. 
  12. https://www.britannica.com/place/Champa-ancient-kingdom-Indochina[pranala nonaktif permanen]
  13. Ngô Vǎn Doanh, Champa, p.31.
  14. Ngô Vǎn Doanh, Champa, p.38-39; Ngô Vǎn Doanh, Mỹ Sơn Relics, p.55ff.
  15. Cœdès 1966, hlm. 77-78.
  16. Lê Thành Khôi, Histoire du Vietnam, p.109.
  17. SEAMEO Project in Archaeology and Fine Arts (1984). Final report: Consultative Workshop on Research on Maritime Shipping and Trade Networks in Southeast Asia, I-W7, Cisarua, West Java, Indonesia, November 20-27, 1984. SPAFA Co-ordinating Unit. p. 66. https://books.google.com/?id=1Y3tAAAAMAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. 
  18. David L. Snellgrove (2001). Khmer Civilization and Angkor. Orchid Press. ISBN 978-974-8304-95-3. https://books.google.com/?id=SJ1uAAAAMAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. 
  19. Tōyō Bunko (Japan) (1972). Memoirs of the Research Department. p. 6. https://books.google.com/?id=D5nWAAAAMAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. Tōyō Bunko (Japan) (1972). Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko (the Oriental Library). Toyo Bunko. p. 6. https://books.google.com/?id=gBkkAQAAIAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. 
  20. Proceedings of the Symposium on 100 Years Development of Krakatau and Its Surroundings, Jakarta, 23-27 August 1983. Indonesian Institute of Sciences. 15 April 1985. p. 8. https://books.google.com/?id=D9vaAAAAMAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. 
  21. Greater India Society (1934). Journal. p. 69. https://books.google.com/?id=onEZAAAAMAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. 
  22. Ralph Bernard Smith (1979). Early South East Asia: essays in archaeology, history, and historical geography. Oxford University Press. p. 447. https://books.google.com/?id=_lJuAAAAMAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. 
  23. Charles Alfred Fisher (1964). South-east Asia: a social, economic, and political geography. Methuen. p. 108. https://books.google.com/?id=LLhAAAAAMAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. 
  24. Ronald Duane Renard; Mahāwitthayālai Phāyap. Walter F. Vella Fund; University of Hawaii at Manoa. Center for Asian and Pacific Studies (1986). Anuson Walter Vella. Walter F. Vella Fund, Payap University. p. 121. https://books.google.com/?id=sZVuAAAAMAAJ&q=774+787+srivijaya&dq=774+787+srivijaya. 
  25. Roof 2011, hlm. 1210.
  26. Schliesinger 2015, hlm. 18.
  27. "KINGDOM OF CHAMPA". Diarsipkan dari versi asli tanggal 3 May 2012. Diakses tanggal 29 May 2012. 
  28. Rutherford, Insight Guide — Vietnam, pg. 256.
  29. Ngô 2005, hlm. 68ff.
  30. Ngô 2005, hlm. 69.
  31. Maspéro 2002, hlm. 114.
  32. Taylor 2007, hlm. 72.
  33. Hardy 2009, 110–11
  34. Hardy 2009, 111
  35. Hardy 2009, 114
  36. Hardy 2009, 111–12
  37. Hardy 2009, 116
  38. Hardy 2009, 116
  39. Hardy 2009, 111

Rujuakan suntiang

Pranala lua suntiang