Bahaso Haji atau bahaso Aji adolah bahaso nan dipakai dek suku Haji[1] di kabupaten Ogan Komering Ulu Selatan, Sumatera Selatan. Bahaso ko tamasuak dalam rumpun bahaso Austronesia. Sacaro genetis, bahaso ko masih dalam rumpun bahaso Malayu jo sapartigo kato-katonyo barasa dari bahaso Lampung.

Bahaso Haji
Ditutuakan diIndonesia
RantauKabupaten Ogan Komering Ulu Selatan, Sumatera Selatan
Jumalah panutua19.456 (Kantor Statistik Propinsi Sumatera Selatan, 1991)  (indak ado tanggal)
Rumpun bahaso
Kode-kode bahaso
ISO 639-1-
ISO 639-2-
ISO 639-3hji

Panutua asali bahaso Aji tingga di tigo kecamatan, iyolah Kecamatan Muaradua jo Kecamatan Simpang Martapura, Kabupaten Ogan Komering Ulu Selatan, Sumatera Selatan, sarato Kecamatan Kalianda, Kabupaten Lampung Selatan, Provinsi Lampung. Jumlah panutua bahaso Aji pado tigo kecamatan itu kurang labiah 19.456 jiwa. Akan tetapi, dari jumlah tasabuik, nan paliang banyak tingga di wilayah Kecamatan Muaradua, iyolah bajumlah 14.607 jiwa.[2]

Sastra suntiang

Karya satra nan dipunyoi masyarakaik Aji iyolah babantuak lisan, sacaro turun tamurun. Sastra lisan tu ditutua jo bahaso Aji. Fungsi sastra lisan dek urang Aji diantaranyo sabagai panghibur, pandidikan, palangkok pamenan, pagaulan, pangubek sakik (manto), pacintoan, bahkan untuak baladang.[2]

Ado baragam jinih karya sastra lisan bahaso Aji, diantaronyo bahaso rakyaik, ungkapan tradisional (parumpamoan, paribaso, baso kieh, papatah, ibaraik, jo kato bijak), puisi rakyaik, patanyoan tradisional, jo carito rakyaik.[2]

Bahaso rakyaik suntiang

Bahaso rakyaik marupokan pamakaian bahaso nan mampunyoi mukasuik tatantu jo caro nan indak lansuang. Istilahnyo disabuik bahasa balik. Pamakaian bahaso ko dilakukan jo mambolak-baliakn susunan fonem, misanyo sapa (siapo) manjadi apas.

Ungkapan suntiang

Parumpamoan dalam sastra Aji merupokan kalimaik nan ditujukan untuak maumpanokan sasaurang jo alam atau benda sakuliliangnyo. Contoh parumpamoan dalam bahaso Aji:

Pecak mata kurang sambel

Co mato kurang samba (mukasuiknyo, urang nan nampak indak basimangek)

Paribaso, kieh jo kalimat-kalimaik pendek. Contohnyo:

Hulu duwa, Palimbang duwa

Ulu duo, Palembang duo (mukasuiknyo, dimapun ado hal buruak, ado juo nan baiak)

Bahaso kieh, biasonyo dipakai untuak manyindia urang. Contohnyo:

Uluk netok uway

Co mamotong aia (mukasuiknyo untuak manyindia urang nan karajo sio-sio)

Papatah, marupokan kieh untuak mangecekan sasuatu jo kalimaik pendek sacaro tapek untuak mamatahan ota sasaurang. Contohnyo:

Batu kaghang mik cawa

Batu karang indak bakato (mukasuiknyo, surang pandeka indak gadang ota)

Ibaraik (tamsil), disabuik bandingan dek urang Aji, marupokan kieh basajak sarato bairama nan kadang manyarupoi pantun. Misanyo:

Jelma pemajuh ngemik guna

Si tukang makan ado guno (mukasuiknyo, urang nan banyak makan lai baguno juo supayo indak ado makanan rasan dek indak tamakan)

Kato bijak atau arif, marupokan nasihaik dari urang nan dituokan ka sasaurang untuak balaku elok. Dek urang Aji, contoh kato bijak nan utamo jadi padoman iduik dek urang Aji tahimpun dalam Kerta 12, nan marupokan Undang-Undang Adat Haji. Contoh kato bijak Aji:

Terentang tali di bumi, sungguh endap jangan dipijak
Tabantang tali di tanah, walau randah jan dipijak
(Urang bansaik jan dihino)
Terentang tali di awangan, sungguh tinggi jangan disungkak
Tabantang tali di langik, walau tinggi jan digalah
(Urang tapandang jan disanjuang)

Puisi rakyaik suntiang

Puisi rakyaik adolah jinih sastra babantuak puisi. Dalam sastra lisan Aji, puisi rakyaik tadiri dari jampi (manto), tembang (pantun balagu), kuncah atau undak-undak (pantun), puisi dalam pamenan anak-anak, adi-adi, ngenjok adak (puisi dalam malewa gala manuruik adaik), ngenjak dama 'maagiah namo', jo iring-iring.

Contoh undak-undak

Ada dekdanya luk payaw
Tumbuh di huma laya
Ada dedaknya Luk Kangaw
Judu dalam duniya
Ado indaknyo sarupo pisang
Tumbuah di parak baru
Ado indaknyo sarupo Angkau
Jodoh dalam dunia

Rujuakan suntiang

  1. Haji Speaking Peoples - Joshua Project
  2. a b c Latifah., Ratnawaty, (2002). Struktur sastra lisan Aji. Pusat Bahasa, Departemen Pendidikan Nasional. ISBN 9796852594. OCLC 606009320. http://worldcat.org/oclc/606009320. 

Pautan lua suntiang

(Inggirih) Bahaso Haji di Ethnologue