Ahmad Khatib Datuk Batuah

Ahmad Khatib Datuk Batuah (1895-1949) adolah saurang tokoh Minang nan takenal sabagai guru agamo sekaligus pandukuang paham kuminih di Minangkabau pado abad ke-20. Sabagai guru di Sumatra Thawalib, inyo jo guru-guru nan lain manyabaran kuminih di Padang Panjang, dan bakambanglah kuminih degan napas Islam di Minangkabau hinggo inyo diasiangan pado taun 1923.

Infobox orangAhmad Khatib Datuk Batuah
Biografi
Lahia1895 Edit nilai pada Wikidata
Koto Laweh Edit nilai pada Wikidata
Kamatian1949 Edit nilai pada Wikidata (53/54 tahun (id) terjemahkan)
Kalompok etnisUrang Minangkabau Edit nilai pada Wikidata
Kagiatan
KarajoPolitikus Edit nilai pada Wikidata
Kaluarga
Pasangan hiduikSaadiah (id) Terjemahkan
Zainab (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
AnakLenin (id) Terjemahkan
Kartini (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata

Latar suntiang

Untuak mamahami kamunculan kuminih di kalangan masyarakat Islam nan kuek di Minangabau, patamo sakali gerakan itu musti dipahami latarnyo. Paham kuminih bacorak Islam mulai bakambang dek pangaruh Samaun, anggota Sarekat Islam (SI) sekaligus Indische Social Democratische Vereenihing (ISDV). Katiko SI mangadoan konferesi pado taun 1917, Samaun manolak usul untuak masuak ka dalam Volksraad (parlemen Hindia Balando) dan malancaran kritik ateh pamarentah panjajah. Pangaruh Samaun di SI mambuek banyak urang tatarik masuak ka dalam organisasi itu, sakaligus mambuek papacahan semu sajak 1921: SI Putih nan barek ka Islam, dan SI Merah nan barek ka kuminih. SI Merah nantinyo barubah manjadi Sarekat Rakyat.[1]

Paham kuminih sandiri baru muncua di Padang dek urang nan banamo Maqas. Dari pangalamannyo di Jawo, inyo mandirian Partai Komunisme Indonesia di Padang pado taun 1923. Sataun kudian, organisasi itu maleba ka Padang Panjang dan mandapek pangaruh di sinan[2]

Riwayat suntiang

Ahmad Khatib lahia di Koto Laweh, Batipuh, Padang Panjang pado taun 1895, anak dari Syeikh Gunung Rajo dan Saidah. Apaknyo saurang ulama Syattariyah tanamo dari Gunung Rajo. Sasudah tamek baraja di kampuangnyo, inyo naiak haji sakaligus baguru ka ulama di sinan salamo anam taun. Salah saurang gurunyo iolah urang Minang nan banyak mangaja ka calon ulama takenal di Hindia-Balando, yakni Syekh Ahmad Khatib Al-Minangkabawi. Sasudah kaji ilmu di Makkah, dilanjuikannyo baraja ka murid syekh itu, Haji Abdul Karim Amrullah (Haji Rasul). Saat didiriannyo Sumatra Thawalib, inyo diangkek menjadi penasehat organisasi pelajar paguruan itu.[2] Cara mangaja nan baiak jo kamampuan Datuk Batuah dalam mangalola kelas di Sumatera Thawalib mambueknyo diamanahkan Sutan Mansur ka Aceh Sigli pado taun 1922 untuak maninjau pakembangan Sumatera Thawalib di sinan.[3]

Basoboknyo Datuk Batuah jo Natar Zainuddin di Aceh bapangaruh pado pahamnyo. Natar Zainuddin mambuko pangana Datuk Batuah tantang perjuangan rakyat baaliran kiri nan manantang imperialisme dan kapitalisme. Untuak mayakinkan Datuk Batuah, Zainuddin manyobokanyo jo Haji Misbach dari Sarekat Rakyat, nan disabuik jou sabagai Haji Merah. Ulah kaji basamo itu mayakinkan pikiran Datuk Batuah untuak indak tingga diam jo pabagai praktik imperialisme jo belasting bahkan di muko rumahnyo sandiri. Haji Misbach bakato baso kuminih indak batantangan jo Islam dan antaro kaduonyo ado banyak pasamoan.[3]

Sajak bakawan jo Natar Zainuddin dan Jamaluddin Tamin, inyo mulai tatarik jo paham kuminih nan sadang bakambang. Sakambalinyo ka Padang Panjang, Pabagai ayat Al-Qur'an, tarutamo di surat Al-Anfal dan At-Taubah, baitu pulo jo haids Nabi, dipiliahnyo untuak mambari paham ka masyarakat tantang Islam nan sasuai jo pajuangan kuminih. Basamo kawan-kawan sapahamnyo, Datuak Batuah mulai manyamoan ajaran kuminih jo sumangek ajaran Islam.[4] Konsep perjuangan kelas khas komunisme dalam mancaliak katimpangan sosial disajajaran maknanyo jo konsep fikih dalam bidang sosial jo politik. Al-Qur’an baginyo adolah kitab suci nan manghargai hak-hak asasi manusia sasuai jo prinsip-prinsip kuminih. Pandangan ikolah nan mambuek banyak murid Perguruan Thawalib Padang Panjang tatarik jo paham kuminih. Datuk Batuah mamanggia golongannyo dengan julukan Islam-komunis atau Islam revolusioner.[2]

Salain manjadi guru, inyo bagabuang ka dalam Partai Komunis Indonesia cabag Padang Panjang. Bahkan, Natar Zainuddin nan labuah bapangalaman di dunia kuminih Indonesia manyilakan Datuk Batuah manjadi kapalo organisasi itu.[3] Surek kaba dimanfaatan sabagai media panyebar paham-paham kuminih ka pajuru Minangkabau. Di antaro surek kaba kuminih nan bakambang iolah Djago-Djago (Padang Panjang), Pemandangan Islam (Padang Panjang), Doenia Achirat (Bukittinggi), Petir (Padang), Sasaran Ra’jat (Solok), Signal (Sawahlunto), Soeara Tambang (Sawahlunto) Panas (Silungkang) dan Torpedo (Padang). Inyo mandirian pulo International Debating Club sarupo nan dibuek gurunyo Haji Rasul di Thawalib[5]

Gerakan Haji Batuah itu bukannyo tanpo tantangan. Meskipun pado awalnyo toleran, Haji Rasul malarang murid-murid Thawalib dari paham kuminih. Inyiak Djambek mangusia murid-muridnyo nan bapaham kuminih dari suraunyo di Bukittinggi.[2] Pucaknyo iolah katiko pamarentah Hindia Balando manangkok Datuk Batuah dan kawan-kawan pado taun 1923. Majalah Djago-Djago dibredel, dan Datuk Batuah diasiangan ka Timor. Di sinan sampek pulo inyo mandirian Partai Sarekat Timor, dan sataun kudian inyo diasiangan labiah jauah ka Boven Digoel. Pado maso padudukan Japang, Balando mangungsian Datuk Batuah ka Australia, baru baliak ka Indonesia saat mardeka, dan manjadi anggota KNIP di Solo. Inyo baru pulang kampuang pado tahun 1948 dan maningga sataun kudian.[6]

Rujuakan suntiang

  1. Yasmis, Yasmis (2017-07-05). "SARIKAT ISLAM DALAM PERGERAKAN NASIONAL INDONESIA (1912-1927)". Jurnal Sejarah Lontar. 6 (1): 21. doi:10.21009/LONTAR.061.03. ISSN 1693-7589. 
  2. a b c d Erman, Erman; Meria, Aziza; Doni, Sefri; Hakim, Lukamanul (2020-11-21). "MEDIA MASSA DAN WACANA PEMIKIRAN ISLAM: Analisis Surat Kabar Islam-Komunis di Minangkabau". TSAQAFAH. 16 (2). doi:10.21111/tsaqafah.v16i2.4866. ISSN 2460-0008. 
  3. a b c Syafitri, Friska; Jono, Muhamad (2021-08-30). "Integrasi Islam Sosialisme dan Paham Komunis dalam Menghadapi Kapitalisme di Padang Panjang (1923-1927)". HEURISTIK: Jurnal Pendidikan Sejarah (dalam bahasa Indonesia). 1 (2): 78–89. doi:10.31258/hjps.1.2.78-89. ISSN 2776-2998. 
  4. "Kisah "Haji Merah" Dari Sumatera Barat" Archived 2013-10-09 di Wayback Machine. Berdikari Online, 6 April 2013. Diakses 22 Desember 2023.
  5. Zed, Mestika (2004). Pemberontakan komunis Silungkang 1927: studi gerakan sosial di Sumatera barat (edisi ke-Cet. 1). Yogyakarta: Syarikat Indonesia. ISBN 978-979-96819-7-3. 
  6. Ahsan, Ivan Aulia. "Ahmad Khatib Datuk Batuah: Haji Kiri, Istikamah di Jalur Merah". tirto.id (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-12-22. 

Pranala luar suntiang