Majapahit (Sanskerta: Wilwatikta)[Catatan 1] adolah sabuah kakaisaran yang bapusat di Jawa Timur, Indonesia, yang pernah badiri sakitar 1293 hinggo 1527 M. Kakaisaran iko ditagakkan dek Raden Wijaya manantu Kertanagara, Rajo di rajo Singosari tarakhir, dan mancapai puncak kajayaannyo manjadi kemaharajaan raya yang manguasai wilayah yang lueh di Nusantara pado maso kakuasaan Hayam Wuruk, yang bakuaso dari tahun 1350 hinggo 1389.

Kekaisaran Majapahit

ꦏꦫꦠꦺꦴꦤ꧀ꦩꦗꦥꦲꦶꦠ꧀ (Jawa)
विल्व तिक्त (Sanskerta)
ᬧ᭄ᬭᬚᬫᬚᬧᬳᬶᬢ᭄ (Bali)
ᮊᮛᮏᮃᮔ᮪ᮙᮏᮕᮠᮤᮒ᮪ (Sunda)
满者伯夷王国 (Mandarin)
อาณาจักรมัชปาหิต (Thai)
1293–1527
Peta wilayah kekuasaan Majapahit berdasarkan Nagarakertagama[1]
Peta wilayah kekuasaan Majapahit berdasarkan Nagarakertagama[1]
StatusKakaisaran
Ibu kota
Bahaso nan umum digunokanJawa Kuno (utama), Kawi (alternatif), Sanskerta
Agamo
Siwa-Buddha (Hindu dan Buddha), Kejawen, Animisme
PamarintahanMonarki
Sri Maharaja 
• 1293–1309
Raden Wijaya
• 1309–1328
Jayanagara
• 1328–1350
Tribhuwana Wijayatunggadewi
• 1350–1389
Hayam Wuruk
• 1389–1429
Wikramawardhana
• 1429–1447
Suhita
• 1447–1451
Kertawijaya
• 1451–1453
Rajasawardhana
• 1456–1466
Girishawardhana
• 1466–1468
Suraprabhawa
• 1474–1498
Girindrawardhana
Sijarah 
• Penobatan Raden Wijaya
10 November 1293
1334
1357
1404–1406
• Dibawah kekuasaan Bhre Kertabhumi
1468–1474
• Invasi Kesultanan Demak
1518– 1527
Mato uangKoin emas, koin perak, koin kepeng, koin gobog
Bamulo dek
Digantian dek
Kerajaan Tumapel
Kerajaan Melayu
Kerajaan Kutai
Kerajaan Singapura
Kesultanan Samudera Pasai
Kerajaan Bali
Kerajaan Tanjungpura
Kesultanan Demak
Kerajaan Blambangan
Kesultanan Malaka
Kesultanan Pagaruyung
Kesultanan Makassar
Kesultanan Bima
Kesultanan Ternate Berkas:Bendera-kesultanan-ternate.jpg
Kesultanan Tidore Berkas:Bendera tidore.gif
Kekaisaran Brunei
Kesultanan Kutai
Kesultanan Aceh
Sekarang bagian dari Indonesia
 Malaysia
 Singapura
 Brunei Darussalam
 Timor Leste
 Filipina
 Kamboja

Kemaharajaan Majapahit adolah kemaharajaan Hindu-Buddha terakhir yang manguasai Nusantara dan dianggap sabagai monarki yang paliang gadang dalam sijarah Indonesia.[2] Manuruik Negarakertagama, kakuasaannyo tabantang dari Jawa, Sumatra, Semenanjung Malaya, Kalimantan, Filipina (Kepulauan Sulu, Manila (Saludung)), Sulawesi, Papua, dan lainnyo.[3]

Lueh wilayah suntiang

Manuruik Kitab Negarakretagama suntiang

Manuruik Kakawin Nagarakretagama pupuh XIII–XV, daerah kekuasaan Majapahit maliputi Sumatra, semenanjung Malaya, Kalimantan, Sulawesi, kepulauan Nusa Tenggara, Maluku, Papua, Tumasik (Singapura) dan sabagian kapulauan Filipina.[4] Sumber ini manunjuakan bateh terluas sakaligus puncak kajayaan Kemaharajaan Majapahit.

Manuruik Kidung Sunda suntiang

Manuruik Kidung Sunda pupuh 1 bait 54b dan 65a, kakuasaan Majapahit maliputi Palembang, Tumasik (Singapura), Sampit, Madura, Bali, Koci (Cochinchina, Vietnam), Wandan (Banda, Maluku Tengah), Tanjungpura (Kalimantan) jo Sawakung (Pulau Sebuku).[5]:20, 23[6]

Manuruik Kidung Harsa-Wijaya suntiang

Kidung Harsa Wijaya mancatat wilayah Majapahit di lua Jawa antaro lain Bali, Tatar, Tumasik, Sampi, Gurun, Wandan, Tanjung-pura, Dompo, Palembang, Makasar, jo Koci.[7]:152

Manuruik Serat Pararaton suntiang

Salamo maso pamarintahan Hayam Wuruk (1350 sampai 1389) ado 12 wilayah pusat Majapahit, yang dikelola dek karabat dakek rajo.

No Provinsi Gela Panguaso Hubungan jo Rajo
1 Kahuripan (sekarang Sidoarjo) Bhre Kahuripan Tribhuwanatunggadewi ibu suri
2 Daha (sekarang Kediri) Bhre Daha Rajadewi Maharajasa bibi sekaligus ibu mertua
3 Tumapel (sekarang Malang) Bhre Tumapel Kertawardhana ayah
4 Wengker (sekarang Ponorogo) Bhre Wengker Wijayarajasa paman sekaligus ayah mertua
5 Matahun (sekarang Bojonegoro) Bhre Matahun Rajasawardhana suami dari Putri Lasem, sepupu raja
6 Wirabhumi (sekarang Blambangan) Bhre Wirabhumi Bhre Wirabhumi[Catatan 2]1 anak
7 Paguhan Bhre Paguhan Singhawardhana saudara laki-laki ipar
8 Kabalan Bhre Kabalan Kusumawardhani[Catatan 3]2 anak perempuan
9 Pawanuan Bhre Pawanuan Surawardhani keponakan perempuan
10 Lasem (sekarang Rembang) Bhre Lasem Rajasaduhita Indudewi sepupu
11 Pajang (sekarang Surakarta) Bhre Pajang Rajasaduhita Iswari saudara perempuan
12 Mataram (sekarang Yogyakarta) Bhre Mataram Wikramawardhana[Catatan 3]2 keponakan laki - laki
Catatan:

1 Bhre Wirabhumi sabananyo adolah gala: Pangeran Wirabhumi (blambangan), namo aslinyo indak dikatahui dan acok disebuik sabagai Bhre Wirabhumi dari Pararaton. Inyo manikah jo Nagawardhani, kaponakan padusi rajo.

2 Kusumawardhani (putri rajo) manikah jo Wikramawardhana (kaponakan laki-laki rajo), pasangan iko lalu manjadi pawaris tahta.

 
Arca dewi Parwati sebagai perwujudan anumerta Tribhuwanattunggadewi, ratu Majapahit ibunda Hayam Wuruk.

Manuruik Prasasti Waringin Pitu suntiang

Sadangkan dalam Prasasti Waringin Pitu (1447 M) disabuikkan bahwa pamarintahan Majapahit dibagi manjadi 14 daerah bawahan, yang dipimpin dek saurang yang bagala Bhre.[8] Daerah-daerah bawahan tasabuik adolah:

Manuruik kitab Sulalatus Salatin jo buku Suma Oriental suntiang

Manuruik sumber-sumber lua, sarupo Sulalatus Salatin jo buku Suma Oriental ciptaan Tome Pires. Daerah-daerah ini termasuk:

  • Indragiri di Sumatra jo Siantan (sekarang Pontianak pado pasisia barat Kalimantan), yang manuruik Sulalatus Salatin, diberikan sabagai hadiah panikahan kapado Kesultanan Malaka ateh panikahan sultan Mansur Syah dari Malaka jo putri Majapahit. Sultan Mansur Syah mamarintah pado tahun 1459–1477, sahinggo pado tahun 1447 artinyo Indragiri jo Siantan masih dibawah kakuasaan Majapahit.
  • Jambi jo Palembang, yang hanyo mulai lapeh dari ganggaman Majapahit ketiko diambial-aliah dek Kesultanan Demak[9](p154-155) pado saat maso perangnyo malawan Majapahit yang diparintah Ranawijaya. Parang antaro Demak jo Majapahit tajadi sakitar tahun 1478–1498 katiko Ranawijaya mambunuah Bhre Kertabhumi dan tausia baliak ka Daha dek pasukan Demak.
  • Bali yang marupokan daerah pangungsian tarakhir para bangsawan, seniman, pendeta jo panduduak agamo Hindu di Jawa katiko Majapahit runtuah dek Demak.

Daftar pajabaik Majapahit suntiang

Rajo-rajo Majapahit suntiang

 
Silsilah wangsa Rajasa, kaluarga panguaso Singhasari jo Majapahit. Panguaso ditandai dalam gambar iko.[10]

Para panguaso Majapahit adolah penerus dari keluarga karajaan Singosari, yang dirintis dek Sri Ranggah Rajasa, pandiri Wangsa Rajasa pado akhia abaik ke-13. Berikuik adolah daftar panguaso Majapahit. Parhatikan bahwa tadapek pariode kakosongan antaro pamearintahan Rajasawardhana (panguaso ke-8) jo Girishawardhana yang mungkin diakibatkan dek krisis suksesi yang mamacahkan kaluarga karajaan Majapahit menjadi dua kalompok.[11]

Namo Rajo Gela Tahun
Raden Wijaya Nararya Sanggramawijaya Sri Maharajo Kertarajasa Jayawardhana 12931309
Jayanagara Sri Maharajo Wiralandagopala Sri Sundarapandya Dewa Adhiswara 13091328
Tribhuwana Wijayatunggadewi Sri Tribhuwanottunggadewi Maharajasa Jayawisnuwardhani 13281350
Hayam Wuruk Maharajo Sri Rajasanagara 13501389
Wikramawardhana Bhra Hyang Wisesa Aji Wikramawardhana 13891429
Suhita Prabu Sri Suhita 14291447
Kertawijaya Sri Maharaja Wijaya Parakramawardhana 14471451
Rajasawardhana Rajasawardhana Sang Sinagara 14511453
Girishawardhana Girishawardhana Dyah Suryawikrama 14561466
Suraprabhawa Sri Adi Suraprabhawa Singhawikramawardhana Giripati Pasutabhupati Ketubhuta 14661468
Bhre Kertabhumi 14681474
Dyah Ranawijaya Prabhu Natha Girindrawardhana Dyah Ranawijaya 14741498

Namo gala suntiang

Girindrawarddhana suntiang

Girīndrawarddhana adolah gala rajo Majapahit tarakhir. Rajo Majapahit yang manggunokan gala iko adolah anak-anak dari Suraprabhawa (Singhawikramawardhana) (Rajo Majapahit ka-10), yaitu: Dyah Wijayakarana, Dyah Wijayakusuma jo Dyah Raṇawijaya gala iko ditamukan dalam Prasasti Waringinpitu yang batahun 1369 Saka (1447 M), serato Prasasti Ptak (OJO XCI) jo Prasasti Jiwu (OJO XCII–XCV) yang kaduonyo batahun 1408 Saka (1486 M).[12]

Brawijaya suntiang

Brawijaya atau Bhra Wijaya atau Prabu Brawijaya adolah gala yang dianggap melakek pado panguaso Majapahit. Di Mojokerto ditamukan situs makam Putri Campa yang diyakini sabagai istri Brawijaya. Batu nisan makam tersebut barangka tahun 1448, jatuah pado maso pamarintahan Kertawijaya. Hal iko manimbulkan pandapek bahwa, tokoh Brawijaya identik jo Kertawijaya. Bahkan, dalam bagan silsilah yang ditamukan pado pamakaman Ratu Kalinyamat di Jepara, ditulis namo Kertawijaya sabagai namo ayah Raden Patah.

Tokoh lain yang dianggap identik jo Brawijaya adolah Dyah Ranawijaya, yang namonyo tadapek dalam panutupan naskah Pararaton. Seringkali Kertawijaya disabuik Brawijaya I, sadangkan Dyah Ranawijaya disabuik Brawijaya V.

Sabagai gala historis, gala iko diragukan karano sampai kini indak ado sumber dari maso Majapahit yang manyabuikkan adonyo gala Brawijaya.

Daftar perdana menteri suntiang

1. Patih Nambi (Prasasti Penanggungan, 1296 M)

2. Patih Dyah Halayudha (Prasasti Sidateka, 1323 M)

3. Patih Arya Tadah (Prasasti Berumbung, 1329 M)

4. Patih Gajah Mada (Prasasti Batur jo Bendasari) (1357 – 1368) tigo tahun lamonyo tajadi kakosongan jabatan Patih

5. Patih Gajah Enggon (1371 – 1398)

6. Patih Gajah Manguri (1398 – 1410)

7. Patih Gajah Lembana (1410 – 1413)

8. Patih Tuan Kanaka (1413–.....ado karancuan dalam panulisan kitab Pararaton dalam hal iko)

9. Patih..... ????

10. Patih Gajah Geger (Prasasti Waringin Pitu, 1447 M)

11. Patih.... ????

12. Patih.... ????

13. Patih Wahan

14. Patih Udara

Katarangan: - Nam Patih dari nomor ampek sampai nomor delapan, tatulis dalam Kitab Pararaton.

Dharmaputra suntiang

Anggota Dharmaputra tasabuik adolah Ra Kuti, Ra Semi, Ra Tanca, Ra Wedeng, Ra Yuyu, Ra Banyak, jo Ra Pangsa.

Hubungan diplomatik suntiang

Hubungan diplomatik jo negara lain dijalehan dari Kakawin Nagarakretagama pupuh 15, bait 1,[13] langkoknyo adolah:

Jawa Kuno Alih bahasa inggris
nahan / lwir ning deçantara kacaya de çri narapati, tuhn / tang synakayodyapura kimutang darmmanagari, marutma mwang ring rajapura nuniweh sinhanagari, ri campa kambojanyat i yawana mitreka satata Such is the aspect of the other countries, protected by the Illustrious Prince;

verily, to be sure: Syangkayodhyapura, together with Dharmanagari, Marutma and Rajapura, and Singhanagari too, Campa, Kamboja. Different is Yawana, that is a friend, regular

kunong tekang nusa madura tatan ilwing parapuri, ri denyan tungal / mwang yawadarani rakwaikana danu, samudra(1) nangung(2) bhumi(3) kta ça- (98b) ka kalanya karnö, teweknyan dadyapantara sasiki tatwanya tan adoh Concerning now this island of Madura, this is not at all of the same aspect as the foreign kingdoms,

because of the fact that it has been one with the Yawa-country, so it is said, at that time in the past: "The oceans carry a country" (124 = 202 A.D.), such is their Shaka-year, one hears, their moment to become provided with an interstice; (nevertheless) they are one in essence, not far away (from each other).

huwus rabdang dwipantara sumiwi ri çri narapati, padasthity awwat / pahudama wijil anken / pratimasa, sake kotsahan / sang prabhu ri sakhahaywanyan iniwö, bhujanga mwang mantrinutus umahalot / patti satata. Already the other continents are getting ready to show obedience to the Illustrious Prince,

alike orderly they bring in all kinds of products every ordained season. As an instance of the honoured Prabhu's exertion for all the good that is taken care of by him, ecclesiastical officers and mandarins are sent to fetch the produce regularly.

Pola kasatuan politik khas sijarah Asia Tenggara purba sarupo iko kamudian diidentifikasi dek sijarawan modern sabagai "mandala", yaitu kasatuan yang politik ditantuan dek pusaik atau inti kakuasaannyo daripado pabatasannyo, dan dapek tasusun ateh babarapo unit politik bawahan tanpa integrasi administratif lebiah lanjuik. Daerah-daerah bawahan yang tamasuak dalam lingkup mandala Majapahit, yaitu wilayah Mancanegara jo Nusantara, umumnyo mampunyoi pamimpin asli panguaso daerah tersebut yang manikmati kabebasan internal cukuik lueh. Wilayah-wilayah bawahan ini meskipun saketek-banyak dipangaruhi Majapahit, tetap manjalankan sistem pamarintahannyo sendiri tanpa tarintegrasi lebiah lanjuik dek kakuasaan pusat di ibu kota Majapahit. Pola kakuasaan mandala iko juo ditamukan dalam karajaan-karajaan sabalumnyo, sarupo Sriwijaya jo Angkor, serato mandala-mandala tetangga Majapahit yang sezaman; Ayutthaya jo Champa.

Catatan suntiang

  1. Literatur istana yang terpengaruh budaya India menggunakan nama Sanskerta ini, yang berarti sama dengan kata "Majapahit", contohnya pada Nagarakretagama pupuh 1 bait 2 dan Kidung Harsawijaya. Kadang-kadang juga ditulis secara terbalik sebagai Tiktawilwa, contohnya pada Nagarakretagama pupuh 18 bait 4. Meskipun begitu kekaisaran ini tetap dikenal dengan nama Jawanya, seperti yang dicatat dalam hikayat-hikayat dari Aceh, Banjar, Melayu, Palembang, dan lain-lain.
  2. Bhre Wirabhumi sebenarnya adalah gelar: Adipati dari Wirabhumi (Blambangan), nama aslinya tidak diketahui. Ia disebut sebagai Bhre Wirabhumi di Pararaton. Dia menikahi Nagawardhani, keponakan raja.
  3. a b Kusumawardhani (putri raja) menikah dengan Wikramawardhana (keponakan raja), pasangan ini menjadi ahli waris bersama.

Rujuakan suntiang

  1. D.G.E. Hall (1956). "Problems of Indonesian Historiography". Pacific Affairs. 38 (3/4): 353—359. 
  2. Ricklefs (1991), halaman 19
  3. Prapantja, Rakawi, trans. by Theodore Gauthier Pigeaud, Java in the 14th Century, A Study in Cultural History: The Negara-Kertagama by Pakawi Parakanca of Majapahit, 1365 AD (The Hague, Martinus Nijhoff, 1962), vol. 4, hlm. 29. 34; G.J. Resink, Indonesia’s History Between the Myths: Essays in Legal History and Historical Theory (The Hague: W. van Hoeve, 1968), hal. 21.
  4. Poesponegoro, M.D., Notosusanto, N. (editor utama). Sejarah Nasional Indonesia. Edisi ke-4. Jilid II. Jakarta: Balai Pustaka, 1990, hal. 436.
  5. Berg, C.C. (1927). Kidung Sunda. Inleiding, tekst, vertaling en aanteekeningen. BKI 83: 1 – 161.
  6. Nugroho 2009, hlm. 136-138.
  7. Kutipan rusak: Tag <ref> indak sah; indak ado teks untuak ref banamo :12
  8. Nastiti, Titi Surti. Prasasti Majapahit, dalam situs www.Majapahit-Kingdom.com Archived 2008-12-22 di Wayback Machine. dari Direktorat Jenderal Sejarah dan Purbakala. Jumat, 26 Agustus 2022.
  9. Kutipan rusak: Tag <ref> indak sah; indak ado teks untuak ref banamo :3
  10. Bullough, Nigel (1995). P. H., Mujiyono. ed. Historic East Java: Remains in Stone. Jakarta: ADLine Communications. pp. 116–117. 
  11. Kutipan rusak: Tag <ref> indak sah; indak ado teks untuak ref banamo Ricklefs_55
  12. Djaraf 1977.
  13. "Materials for the Medieval History of Indonesia". 


Kutipan rusak: Tag <ref> ado untuak grup banamo "lower-alpha", tapi indak ado <references group="lower-alpha"/>